Thời Tiết Bất Lợi Và Nguy Cơ Bùng Phát Bệnh Hại Sầu Riêng: Cách Nhận Biết và Chủ Động Phòng Ngừa

Cây sầu riêng, với giá trị kinh tế và hương vị đặc trưng, luôn là niềm tự hào và là nguồn thu nhập quan trọng của nhà nông Việt. Tuy nhiên, hành trình canh tác “vua trái cây” chưa bao giờ là dễ dàng, đặc biệt trước những biến động khó lường của thời tiết – yếu tố có ảnh hưởng trực tiếp đến bệnh hại sầu riêng.

Bài viết này, được đội ngũ chuyên gia nông nghiệp tại ECOMCO sẽ đi sâu phân tích mối liên hệ này và đề xuất chiến lược phòng bệnh sầu riêng theo mùa toàn diện, giúp quý bà con chủ động bảo vệ vườn cây, tối ưu hóa năng suất và chất lượng.

Thời Tiết – “Nhạc Trưởng” Vô Hình Điều Khiển Dịch Bệnh Và Sức Khỏe Vườn Sầu Riêng

Trong canh tác sầu riêng, thời tiết đóng vai trò như một “nhạc trưởng” vô hình, chi phối mạnh mẽ không chỉ sự sinh trưởng, phát triển của cây mà còn cả sự bùng phát và mức độ nghiêm trọng của các loại dịch bệnh sầu riêng thường gặp. Việc xem nhẹ yếu tố này có thể khiến nhà vườn phải trả giá đắt bằng chính năng suất và tâm huyết của mình.

Tầm quan trọng của việc thấu hiểu mối tương tác phức tạp giữa các yếu tố thời tiết và sự bùng phát dịch bệnh trên cây sầu riêng.

Thấu hiểu mối tương tác giữa các yếu tố như nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, ánh sáng, gió với từng loại mầm bệnh cụ thể là chìa khóa vàng để xây dựng chiến lược phòng trừ chủ động và hiệu quả. Mỗi điều kiện thời tiết khác nhau sẽ tạo lợi thế cho một nhóm bệnh hại nhất định, đồng thời cũng ảnh hưởng đến sức đề kháng tự nhiên của cây.

Chính vì vậy, việc nắm bắt được “quy luật” này giúp nhà vườn không chỉ dự đoán được nguy cơ mà còn đưa ra các biện pháp can thiệp kịp thời, đúng đắn, giảm thiểu thiệt hại và tối ưu hóa chi phí đầu tư. Đây là kiến thức nền tảng mà mọi nhà nông chuyên canh sầu riêng cần trang bị.

Thực trạng thiệt hại nặng nề do bệnh sầu riêng gây ra khi điều kiện thời tiết diễn biến bất lợi

Những năm gần đây, đặc biệt là trong các mùa vụ 2023-2024 và đầu năm 2025, biến đổi khí hậu ngày càng thể hiện rõ nét qua các hình thái thời tiết cực đoan như mưa trái mùa, hạn hán kéo dài, hay những đợt nắng nóng gay gắt. Chính những biến động này đã tạo điều kiện cho nhiều loại bệnh sầu riêng bùng phát thành dịch, gây thiệt hại do bệnh sầu riêng vô cùng nghiêm trọng cho nhà vườn ở nhiều vùng trọng điểm.

Chương I: Giải Mã Tác Động Của Các Yếu Tố Thời Tiết Chủ Yếu Đến Sự Phát Sinh Và Phát Triển Bệnh Hại Sầu Riêng

Để xây dựng chiến lược phòng trừ hiệu quả, trước hết, chúng ta cần hiểu rõ “kẻ thù” và “đồng minh” của chúng. Các yếu tố thời tiết chính như độ ẩm, nhiệt độ, ánh sáng, gió đều có những tác động riêng biệt, tạo điều kiện thuận lợi hoặc bất lợi cho sự phát sinh và phát triển của các loại bệnh hại sầu riêng.

1. Độ ẩm không khí và lượng mưa: “Đồng Minh” nguy hiểm của các loại nấm bệnh.

Độ ẩm và bệnh sầu riêng có mối liên hệ mật thiết, đặc biệt là các bệnh do nấm. Độ ẩm không khí cao và lượng mưa lớn thường là yếu tố khởi phát cho nhiều dịch bệnh nguy hiểm.

Độ ẩm không khí cao (>85%) tạo điều kiện lý tưởng cho bào tử nấm nảy mầm, xâm nhiễm và phát triển (ví dụ: Phytophthora, Thán thư, Nấm hồng).

Khi độ ẩm không khí duy trì ở mức trên 85% trong thời gian dài, bề mặt lá, thân, cành và trái sầu riêng thường xuyên ẩm ướt. Đây chính là môi trường hoàn hảo để bào tử của các loại nấm bệnh phổ biến như Phytophthora (gây bệnh xì mủ, thối trái), Colletotrichum gloeosporioides (gây bệnh thán thư), và Corticium salmonicolor (gây bệnh nấm hồng) nảy mầm, hình thành ống xâm nhiễm và tấn công vào mô cây.

Kinh nghiệm của chúng tôi tại ECOMCO qua nhiều năm theo dõi cho thấy, chỉ cần vài ngày có độ ẩm cao liên tục, nguy cơ bùng phát các bệnh này đã tăng lên gấp nhiều lần, đặc biệt nếu vườn cây rậm rạp, thiếu thông thoáng.

Mưa nhiều, mưa kéo dài làm lây lan nhanh mầm bệnh trong vườn, rửa trôi thuốc bảo vệ thực vật, gây úng rễ và suy yếu cây.

Những cơn mưa, đặc biệt là mưa lớn kèm gió, không chỉ cung cấp độ ẩm mà còn là “phương tiện” giúp bào tử nấm và vi khuẩn phát tán từ cây bệnh sang cây khỏe, từ tầng lá cao xuống tầng lá thấp, hoặc từ vườn này sang vườn khác. Nước mưa chảy tràn trên mặt đất cũng cuốn theo mầm bệnh ở rễ, gây lây lan bệnh thối rễ do úng rễ.

Ngoài ra, mưa lớn còn có thể rửa trôi lớp thuốc bảo vệ thực vật vừa phun, làm giảm hiệu lực phòng trừ. Nếu hệ thống thoát nước không tốt, mưa kéo dài sẽ gây ngập úng, làm rễ cây bị thiếu oxy, suy yếu và dễ bị các tác nhân gây bệnh tấn công hơn. Đây là một vấn đề thường gặp khi canh tác sầu riêng mùa mưa.

2. Nhiệt độ: Yếu tố quyết định tốc độ phát triển của mầm bệnh và ảnh hưởng đến sức đề kháng của cây sầu riêng.

Nhiệt độ và bệnh sầu riêng cũng có mối quan hệ chặt chẽ. Mỗi loại vi sinh vật gây bệnh đều có một khoảng nhiệt độ tối thích cho sự sinh trưởng và phát triển của chúng, đồng thời nhiệt độ cũng ảnh hưởng đến sức đề kháng cây.

Khoảng nhiệt độ tối ưu cho sự phát triển của các loại nấm, vi khuẩn gây bệnh phổ biến trên sầu riêng 

Đa số các loại nấm bệnh hại sầu riêng như ***Phytophthora spp.***, Colletotrichum gloeosporioides (thán thư), Rhizoctonia solani (cháy lá) phát triển mạnh mẽ nhất trong khoảng nhiệt độ từ 20°C đến 30°C. Đây là khoảng nhiệt độ phổ biến ở các vùng trồng sầu riêng tại Việt Nam.

Khi nhiệt độ nằm trong ngưỡng tối ưu này, kết hợp với độ ẩm cao, vòng đời của nấm bệnh sẽ rút ngắn, khả năng sản sinh bào tử tăng lên, khiến dịch bệnh lây lan nhanh chóng và khó kiểm soát hơn. Các nghiên cứu cập nhật liên tục tại ECOMCO về đặc điểm sinh học của các chủng nấm mới cũng khẳng định điều này.

Nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp gây stress nhiệt cho cây, làm giảm khả năng chống chịu tự nhiên, tạo cơ hội cho bệnh tấn công.

Khi nhiệt độ môi trường tăng quá cao (ví dụ, trên 35-38°C kéo dài trong mùa khô) hoặc xuống quá thấp (dưới 15°C, hiếm gặp ở vùng trồng sầu riêng nhưng có thể xảy ra ở một số vùng cao), cây sầu riêng sẽ bị stress nhiệt. Tình trạng stress này làm suy giảm các hoạt động sinh lý bình thường của cây, bao gồm cả cơ chế phòng vệ tự nhiên.

Kết quả là cây trở nên yếu ớt hơn và dễ bị các mầm bệnh cơ hội (thường là những loại nấm yếu, bình thường khó gây hại) tấn công, ví dụ như bệnh khô cành, nứt thân.

3. Ánh sáng mặt trời: Tác động đến quá trình quang hợp của cây và sự tồn tại của một số mầm bệnh.

Ánh sáng là yếu tố không thể thiếu cho quá trình quang hợp của cây, nhưng cũng có những tác động nhất định đến sự phát triển của mầm bệnh.

Thiếu ánh sáng (do mây mù, vườn rậm rạp) làm tăng ẩm độ, cây yếu, dễ nhiễm bệnh.

Trong những ngày nhiều mây mù, ít nắng, hoặc trong những khu vườn trồng quá dày, tán lá rậm rạp che khuất lẫn nhau, lượng ánh sáng chiếu xuống các tầng lá bên dưới và mặt đất sẽ bị giảm sút. Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả quang hợp, khiến cây yếu đi, mà còn làm tăng ẩm độ trong vườn, tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh phát triển.

Việc tỉa cành, tạo tán hợp lý để vườn luôn thông thoáng, nhận đủ ánh sáng là một biện pháp canh tác quan trọng giúp hạn chế bệnh tật.

Bức xạ UV từ ánh sáng mặt trời trực tiếp có khả năng tiêu diệt hoặc ức chế một số loại bào tử nấm trên bề mặt lá, cành.

Ngược lại, ánh sáng mặt trời trực tiếp, đặc biệt là tia cực tím (UV), có tác dụng tự nhiên trong việc khử trùng, tiêu diệt hoặc ức chế sự nảy mầm của nhiều loại bào tử nấm và vi khuẩn tồn tại trên bề mặt lá, cành. Đây là lý do tại sao những vườn thông thoáng, có ánh nắng chiếu rọi thường ít bị bệnh hơn.

Tuy nhiên, nắng gắt kéo dài cũng có thể gây hại cho cây, đặc biệt là lá non và trái non, gây hiện tượng cháy lá, nám trái. Do đó, việc cân bằng ánh sáng trong vườn là rất cần thiết.

4. Gió và bão: “Phương tiện vận chuyển” mầm bệnh và tác nhân gây tổn thương cơ giới cho cây.

Gió và bão là những yếu tố thời tiết có sức tàn phá lớn, không chỉ trực tiếp gây hại cho cây mà còn gián tiếp tạo điều kiện cho dịch bệnh lây lan và phát triển.

Gió mạnh mang bào tử nấm, vi khuẩn, trứng sâu non từ cây bệnh sang cây khỏe, từ vườn này sang vườn khác.

Gió là một trong những “phương tiện vận chuyển” bào tử nấm, vi khuẩn, trứng sâu non và cả các côn trùng nhỏ mang mầm bệnh đi xa một cách hiệu quả. Một cơn gió mạnh có thể phát tán mầm bệnh từ một vài cây bị nhiễm ra cả khu vườn, thậm chí sang các vườn lân cận.

Đây là lý do tại sao việc kiểm soát nguồn bệnh tại chỗ và vệ sinh vườn thường xuyên là vô cùng quan trọng để hạn chế lượng bào tử phát tán trong không khí.

Bão gây gãy cành, rách lá, rụng hoa/trái, tạo ra vô số vết thương hở là “cửa ngõ” cho mầm bệnh xâm nhập.

Bão, với sức gió giật mạnh và mưa lớn, thường gây ra những tổn thương cơ giới nghiêm trọng cho cây sầu riêng như gãy cành, rách lá, xây xát vỏ thân, rụng hoa và trái non. Mỗi vết thương hở này đều là “cửa ngõ” lý tưởng để các loại nấm bệnh và vi khuẩn xâm nhập, gây bệnh.

Sau mỗi trận bão hoặc gió lớn, việc kiểm tra vườn, cắt bỏ cành gãy, xử lý vết thương và phun phòng bệnh là cực kỳ cần thiết để bảo vệ cây.

5. Các hiện tượng thời tiết cực đoan (hạn hán, sương muối, nắng nóng kéo dài) và nguy cơ tiềm ẩn.

Ngoài các yếu tố thời tiết thường nhật, những hiện tượng cực đoan như hạn hán kéo dài, nắng nóng gay gắt, hoặc sương muối (dù hiếm gặp ở các vùng trồng sầu riêng chính tại Việt Nam, nhưng đã có ghi nhận ở một số khu vực núi cao phía Bắc hoặc Tây Nguyên trong những năm thời tiết dị thường) đều tiềm ẩn những nguy cơ lớn cho sức khỏe cây sầu riêng.

• Hạn hán kéo dài: Khiến cây thiếu nước trầm trọng, lá héo rũ, rụng sớm, khả năng quang hợp giảm sút, sức đề kháng yếu đi. Đây là điều kiện thuận lợi cho nhện đỏ và một số loại sâu đục thân phát triển.
• Nắng nóng gay gắt (trên 38-40°C): Có thể gây cháy lá, táp trái non, làm cây bị sốc nhiệt, rối loạn quá trình sinh lý.
• Sương muối: Gây tổn thương nghiêm trọng cho các tế bào non của lá, chồi, hoa, làm chúng bị cháy đen và rụng.

Chương II: Quản Lý Vườn Sầu Riêng Mùa Mưa – Chủ Động Phòng Trừ “Thủy Tặc” Nấm Bệnh Và Các Vấn Đề Phát Sinh Do Ẩm Ướt

Sầu Riêng mùa mưa là giai đoạn cây sinh trưởng mạnh mẽ nhưng cũng là thời điểm “vàng” cho nhiều loại nấm bệnh nguy hiểm bùng phát, đặc biệt là “thủy tặc” ***Phytophthora spp.***. Quản lý tốt vườn cây trong mùa này là một thách thức lớn, đòi hỏi nhà vườn phải thật sự chủ động và áp dụng đồng bộ nhiều giải pháp.

1. Nhận diện các bệnh hại nguy hiểm thường bùng phát và gây hại nặng nề cho sầu riêng mùa mưa.

Nắm rõ đặc điểm của từng loại bệnh sầu riêng thường gặp theo mùa mưa sẽ giúp bà con có biện pháp phòng trừ chính xác và hiệu quả hơn.

Bệnh xì mủ, thối thân, thối rễ, thối trái do nấm Phytophthora spp.: Thiệt hại hàng đầu, có thể gây chết cây.

Đây là “kẻ thù” số một của nhà vườn sầu riêng trong mùa mưa. Nấm Phytophthora phát triển cực mạnh trong điều kiện ẩm độ cao, đất úng nước.

• Triệu chứng: Trên thân, cành thấy các vết nứt chảy nhựa màu nâu đỏ (xì mủ); rễ bị thối đen, lá vàng úa và rụng; trái bị thối nhũn từ cuống hoặc đít trái, có mùi hôi đặc trưng.
• Tác hại: Bệnh có thể làm chết cây nhanh chóng, đặc biệt là cây tơ hoặc những cây đang suy yếu. Thiệt hại về năng suất do thối trái cũng vô cùng lớn.

Bệnh thán thư (Colletotrichum gloeosporioides): Tấn công mạnh trên lá non, hoa, trái non, làm giảm tỷ lệ đậu trái và chất lượng quả.

Bệnh thán thư cũng là một trong những bệnh phổ biến và gây hại đáng kể, nhất là khi mưa nhiều và ẩm độ không khí cao.

• Triệu chứng: Trên lá non xuất hiện các đốm cháy khô màu nâu sẫm, có viền rõ rệt; hoa bị khô đen và rụng; trái non có các đốm đen lõm vào, làm trái biến dạng và rụng sớm.
• Tác hại: Giảm khả năng quang hợp của lá, làm rụng hoa, rụng trái non, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất và mẫu mã trái.

Bệnh cháy lá do nấm (Rhizoctonia solani, Curvularia spp. và các nấm khác): Lan truyền nhanh trong điều kiện ẩm độ cao, làm giảm khả năng quang hợp.

Bệnh cháy lá thường bắt đầu từ ngọn lá hoặc mép lá với những mảng lớn màu nâu nhạt hoặc xám trắng, sau đó lan rộng. Bệnh làm giảm diện tích quang hợp, khiến cây sinh trưởng kém, đặc biệt nguy hiểm cho cây con và các đợt lá non.

Bệnh nấm hồng (Corticium salmonicolor): Phát triển mạnh trên vỏ thân, cành khi ẩm ướt kéo dài, gây khô cành, chết cây.

Khi độ ẩm không khí cao và kéo dài, bệnh nấm hồng có thể xuất hiện. Ban đầu là lớp tơ nấm màu trắng, sau chuyển sang màu hồng nhạt hoặc cam, bao phủ vỏ thân, cành. Nấm làm tắc nghẽn mạch dẫn, gây khô cành, rụng lá, và nếu nặng có thể làm chết cả cây lớn.

Các vấn đề khác: Rong tảo phát triển, cây bị úng rễ do thoát nước kém.

Ngoài các bệnh do nấm, mùa mưa còn dễ phát sinh tình trạng rong tảo phát triển trên thân cành, làm giảm khả năng hô hấp của vỏ cây. Nghiêm trọng hơn là tình trạng úng rễ do hệ thống thoát nước không đảm bảo, dẫn đến rễ bị thiếu oxy, thối đen và tạo điều kiện cho nhiều loại nấm cơ hội tấn công.

2. Chiến lược chăm sóc sầu riêng mùa mưa và các biện pháp canh tác then chốt để hạn chế tối đa rủi ro bệnh tật.

Để đối phó hiệu quả với những thách thức của mùa mưa, việc áp dụng đồng bộ các biện pháp phòng trừ bệnh sầu riêng mùa mưa trong canh tác là vô cùng quan trọng. Bà con mình hãy cùng ECOMCO điểm qua những kỹ thuật không thể bỏ qua nhé!

Đảm bảo hệ thống thoát nước vườn tối ưu: Lên mô cao, đào mương rãnh sâu, rộng, khơi thông dòng chảy thường xuyên.

Đây là yếu tố sống còn! Thoát nước tốt giúp hạn chế tối đa tình trạng ngập úng, giữ cho bộ rễ luôn khô ráo và khỏe mạnh.

• Lên mô (liếp) trồng sầu riêng cao hơn mặt đất vườn ít nhất 0.6 – 1m, mặt mô rộng và có độ dốc nhẹ.
• Thiết kế hệ thống mương rãnh nội đồng (mương chính, mương phụ) đủ sâu, rộng và thông suốt để nước mưa có thể thoát đi nhanh chóng.
• Thường xuyên kiểm tra, nạo vét bùn đất, cỏ rác làm tắc nghẽn mương rãnh, đặc biệt là trước và trong mùa mưa.

Một hệ thống thoát nước tốt được ví như “lá phổi” của vườn cây trong mùa mưa vậy đó bà con!

Cắt tỉa cành, tạo tán thông thoáng định kỳ để giảm ẩm độ trong tán, tăng cường lưu thông không khí và ánh sáng.

Một bộ tán rậm rạp sẽ giữ ẩm rất lâu sau mưa, tạo điều kiện lý tưởng cho nấm bệnh phát triển. Việc tỉa cành tạo tán hợp lý giúp:

• Giảm độ ẩm bên trong tán cây.
• Tăng cường sự lưu thông không khí.
• Giúp ánh nắng mặt trời chiếu rọi được vào sâu bên trong, góp phần tiêu diệt mầm bệnh.
• Thuận lợi cho việc phun thuốc phòng trừ sâu bệnh được đều và hiệu quả hơn.

Bà con có thể tham khảo thêm kỹ thuật cắt tỉa cành sầu riêng đúng cách mà ECOMCO đã chia sẻ nhé!

Vệ sinh vườn thường xuyên: Thu gom và tiêu hủy triệt để lá bệnh, quả rụng, cành bệnh.

Vệ sinh vườn là công việc không thể lơ là, đặc biệt trong mùa mưa. Lá bệnh, quả rụng, cành bị bệnh chính là nguồn chứa vô số bào tử nấm, vi khuẩn.

• Thu gom tất cả các tàn dư này.
• Tiêu hủy bằng cách đốt (nếu được phép và đảm bảo an toàn) hoặc chôn lấp sâu có rắc vôi bột.
• Tuyệt đối không vứt bừa bãi trong vườn hoặc ra mương nước.

Giữ cho vườn luôn sạch sẽ là cách “cắt đứt” nguồn lây lan bệnh hiệu quả nhất.

Bón phân cân đối, tăng cường Kali, Canxi, Silic giúp thành tế bào cây vững chắc, tăng sức đề kháng với nấm bệnh. Hạn chế bón thừa đạm.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý giúp cây khỏe mạnh từ bên trong. Trong mùa mưa, bà con cần lưu ý:

• Bón phân cân đối NPK, tránh bón thừa đạm vì đạm làm cây phát triển thân lá mạnh nhưng mô mềm, yếu, dễ bị nấm bệnh tấn công.
• Tăng cường Kali (K) giúp cây cứng cáp, tăng khả năng chống chịu.
• Bổ sung Canxi (Ca) và Silic (Si) giúp thành tế bào vững chắc, hạn chế sự xâm nhập của nấm bệnh.
• Sử dụng các loại phân bón hữu cơ vi sinh ECOMCO để cải tạo đất, tăng cường vi sinh vật có lợi, giúp bộ rễ khỏe mạnh.

Sử dụng màng phủ nông nghiệp (cho gốc cây con) hoặc các vật liệu che phủ gốc hợp lý để hạn chế nước mưa xối trực tiếp vào gốc.

Đối với cây con hoặc những vùng đất dốc, việc sử dụng màng phủ nông nghiệp hoặc các vật liệu hữu cơ (rơm rạ, cỏ khô đã qua xử lý) để che phủ gốc có thể giúp:

• Hạn chế nước mưa xối trực tiếp vào vùng cổ rễ, giảm nguy cơ bệnh xì mủ.
• Giữ ẩm cho đất trong những ngày nắng xen kẽ.
• Hạn chế cỏ dại phát triển.

3. Giải pháp phòng trừ bệnh chuyên biệt bằng sản phẩm sinh học và hóa học chọn lọc, an toàn từ ECOMCO cho sầu riêng mùa mưa.

Bên cạnh các biện pháp canh tác, việc sử dụng các sản phẩm phòng trừ chuyên biệt là rất cần thiết để bảo vệ vườn sầu riêng trong mùa mưa. ECOMCO luôn ưu tiên các giải pháp an toàn, hiệu quả và bền vững.

Phun phòng định kỳ bằng các sản phẩm chứa vi sinh vật đối kháng (Trichoderma, Bacillus subtilis ).

Các sản phẩm sinh học chứa vi sinh vật đối kháng như Trichoderma spp. và Bacillus subtilis là “vệ sĩ” đắc lực cho cây trồng.

• Trichoderma: Giúp đối kháng với các nấm bệnh gây thối rễ, xì mủ như Phytophthora, Fusarium.
• Bacillus subtilis: Có khả năng tiết ra các chất kháng sinh tự nhiên, ức chế nhiều loại nấm và vi khuẩn gây bệnh trên lá, hoa, trái.

Chương III: Quản Lý Vườn Sầu Riêng Mùa Khô – Thích Ứng Với Điều Kiện Hạn Hán, Nắng Nóng Và Ngăn Chặn Sâu Hại, Nhện Đỏ

Trái ngược với mùa mưa ẩm ướt, sầu riêng mùa khô phải đối mặt với những thử thách khác biệt, chủ yếu là tình trạng thiếu nước, nhiệt độ cao và sự bùng phát của một số loại sâu hại, đặc biệt là nhện đỏ. Việc chăm sóc sầu riêng mùa khô đúng cách sẽ giúp cây duy trì sức khỏe, chuẩn bị cho mùa vụ mới và hạn chế tối đa thiệt hại.

1. Những thách thức và nguy cơ bệnh hại chính đối với sầu riêng mùa khô.

Mùa khô tuy ít nấm bệnh hơn nhưng lại tiềm ẩn những nguy cơ khác mà bà con không thể chủ quan.

Cây bị stress do thiếu nước, nhiệt độ cao: Giảm khả năng quang hợp, hấp thu dinh dưỡng, sức đề kháng suy giảm.

Khi thiếu nước kéo dài và nhiệt độ cao (thường trên 35°C), cây sầu riêng sẽ rơi vào tình trạng stress. Lúc này, các hoạt động sinh lý như quang hợp, hô hấp, hấp thu và vận chuyển dinh dưỡng đều bị ảnh hưởng tiêu cực.

Cây sẽ có biểu hiện héo lá, lá rụng sớm, sinh trưởng chậm lại. Quan trọng hơn, sức đề kháng tự nhiên của cây cũng suy giảm đáng kể, tạo điều kiện cho một số loại bệnh và sâu hại cơ hội tấn công. Đây là điều mà đội ngũ kỹ thuật của ECOMCO thường xuyên cảnh báo bà con trong các chuyến thăm vườn.

Nguy cơ cháy lá, táp lá do nắng nóng gay gắt, đặc biệt trên cây con và lá non.

Ánh nắng mặt trời gay gắt trong mùa khô có thể gây ra hiện tượng cháy lá do nắng, đặc biệt là trên những lá non, mỏng manh hoặc trên cây con chưa có bộ tán đủ lớn để tự che chắn. Các vết cháy thường xuất hiện ở mép lá hoặc chóp lá, làm giảm diện tích quang hợp và ảnh hưởng đến thẩm mỹ của cây.

Sự bùng phát mạnh mẽ của một số loại sâu hại (rầy mềm, rệp sáp, sâu đục trái) và đặc biệt là nhện đỏ.

Mùa khô là điều kiện lý tưởng cho nhiều loại côn trùng chích hút và nhện hại phát triển.

• Rầy mềm, rệp sáp: Thường tấn công các đọt non, lá non, hoa và trái, chích hút nhựa làm cây suy yếu và còn tiết ra mật ngọt tạo điều kiện cho nấm bồ hóng phát triển.
• Sâu đục trái: Có thể gây hại từ giai đoạn trái non đến khi gần thu hoạch, làm giảm chất lượng và giá trị thương phẩm.
• Nhện đỏ: Đây là đối tượng cực kỳ nguy hiểm trong mùa khô. Chúng rất nhỏ, khó phát hiện sớm, chích hút dịch cây trên lá làm lá bị vàng, khô và rụng hàng loạt. Mật độ nhện đỏ có thể tăng lên rất nhanh trong điều kiện khô nóng.

Theo số liệu khảo sát của chúng tôi tại các vùng trồng sầu riêng trọng điểm vào mùa khô năm 2024, thiệt hại do nhện đỏ có thể lên đến 20-30% nếu không được kiểm soát kịp thời.

Một số bệnh vẫn có thể tiềm ẩn hoặc phát triển nếu quản lý tưới và dinh dưỡng không tốt (ví dụ: bệnh nứt thân xì mủ do stress, bệnh khô cành do Botryodiplodia).

Dù mùa khô ít thuận lợi cho nấm bệnh nói chung, nhưng nếu cây bị stress nặng do thiếu nước hoặc dinh dưỡng mất cân đối, một số bệnh vẫn có thể xuất hiện.

• Bệnh nứt thân xì mủ: Có thể xảy ra khi cây bị stress do thay đổi ẩm độ đột ngột (ví dụ tưới quá nhiều nước sau một thời gian khô hạn).
• Bệnh khô cành do Botryodiplodia theobromae: Thường tấn công những cành bị suy yếu, khô héo do thiếu nước hoặc tổn thương.

2. Kỹ thuật chăm sóc sầu riêng mùa khô và các biện pháp canh tác giúp cây vượt qua giai đoạn khắc nghiệt.

Để giúp cây sầu riêng vững vàng vượt qua mùa khô, bà con cần áp dụng các biện pháp phòng trừ bệnh sầu riêng mùa khô một cách chủ động và khoa học.

Quản lý nước tưới khoa học và hiệu quả: Tưới đủ ẩm, đúng lúc, ưu tiên tưới vào sáng sớm hoặc chiều mát, áp dụng các phương pháp tưới tiết kiệm (nhỏ giọt, phun mưa cục bộ).

Tưới nước tiết kiệm và hiệu quả là yếu tố then chốt.

• Tưới đủ ẩm: Đảm bảo đất quanh vùng rễ luôn có độ ẩm cần thiết (khoảng 60-70% độ ẩm tối đa đồng ruộng), không để đất khô trắng hoặc quá sũng nước.
• Đúng lúc: Tần suất tưới phụ thuộc vào loại đất, tuổi cây và điều kiện thời tiết. Có thể kiểm tra độ ẩm đất bằng tay hoặc dụng cụ đo.
• Thời điểm tưới: Tốt nhất là vào sáng sớm hoặc chiều mát để giảm thiểu sự bốc hơi nước và tránh gây sốc nhiệt cho cây.
• Phương pháp tưới: Ưu tiên các hệ thống tưới nhỏ giọt, tưới phun mưa cục bộ dưới tán để nước thấm sâu vào vùng rễ và tiết kiệm nước tối đa.

Tủ gốc giữ ẩm bằng các vật liệu hữu cơ (rơm rạ, cỏ khô, xơ dừa…) để hạn chế bốc hơi nước, giữ mát cho bộ rễ.

Tủ gốc giữ ẩm là một biện pháp đơn giản nhưng rất hiệu quả.

• Sử dụng rơm rạ, cỏ khô sạch bệnh, vỏ trấu, xơ dừa, bã mía… phủ một lớp dày khoảng 10-15cm quanh gốc, cách gốc khoảng 20-30cm.
• Lớp tủ này giúp giảm sự bốc hơi nước từ mặt đất, giữ cho đất ẩm lâu hơn, điều hòa nhiệt độ vùng rễ (giữ mát vào ban ngày, giữ ấm vào ban đêm) và hạn chế cỏ dại.

Bón phân hợp lý, tăng cường phân hữu cơ để cải tạo đất, tăng khả năng giữ nước và cung cấp dinh dưỡng từ từ cho cây. Bổ sung Kali giúp tăng khả năng chịu hạn.

Dinh dưỡng đúng cách cũng giúp cây chịu hạn tốt hơn.

• Tăng cường bón phân hữu cơ để cải tạo đất, tăng hàm lượng mùn, giúp đất tơi xốp và giữ nước tốt hơn.
• Bón Kali (K) với liều lượng hợp lý giúp tăng cường khả năng chịu hạn, điều tiết quá trình thoát hơi nước của cây.
• Cung cấp đầy đủ các dưỡng chất trung vi lượng để cây khỏe mạnh toàn diện.

Tạo bóng che tạm thời (nếu cần thiết) cho cây con hoặc trong những giai đoạn nắng nóng đỉnh điểm bằng lưới che nắng.

Đối với cây con mới trồng hoặc trong những ngày nắng nóng cực đoan, việc sử dụng lưới che nắng (loại có độ che phủ 50-70%) để che chắn tạm thời có thể giúp giảm bớt cường độ ánh sáng trực tiếp, hạn chế cháy lá và sốc nhiệt cho cây.

Cắt tỉa cành thông thoáng hợp lý để giảm thoát hơi nước không cần thiết.

Việc loại bỏ những cành tăm, cành vô hiệu, cành mọc chen chúc không chỉ giúp vườn thông thoáng mà còn giảm bớt diện tích lá không cần thiết, từ đó giảm lượng nước thoát hơi qua lá, giúp cây tiết kiệm nước hiệu quả hơn trong mùa khô.

Chương IV: Xây Dựng Chiến Lược “Phòng Bệnh Sầu Riêng Theo Mùa” Chủ Động, Linh Hoạt Và Hiệu Quả Bền Vững

Việc phòng bệnh sầu riêng theo mùa không phải là một công thức cố định mà là một chiến lược linh hoạt, cần được xây dựng dựa trên sự hiểu biết sâu sắc về cây trồng, điều kiện thời tiết cụ thể của từng vùng và sự theo dõi sát sao diễn biến thực tế tại vườn. Mục tiêu là chủ động phòng ngừa, can thiệp sớm và hướng đến sự bền vững lâu dài.

1. Lập kế hoạch phòng trừ sâu bệnh chi tiết dựa trên lịch mùa vụ cụ thể của từng vùng và theo dõi sát sao dự báo thời tiết dài hạn, cảnh báo sớm từ cơ quan chuyên môn.

Một kế hoạch tốt sẽ giúp bà con chủ động hơn rất nhiều.

• Lịch mùa vụ: Nắm rõ các giai đoạn sinh trưởng quan trọng của cây sầu riêng (ra đọt, ra hoa, đậu trái, nuôi trái, sau thu hoạch) trong điều kiện cụ thể của vùng mình để có biện pháp chăm sóc và phòng trừ tương ứng.
• Dự báo thời tiết nông vụ: Theo dõi thường xuyên các bản tin dự báo thời tiết nông vụ dài hạn và các cảnh báo sớm về sâu bệnh, thời tiết cực đoan từ các cơ quan chuyên môn như Trung tâm Khí tượng Thủy văn, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật địa phương. ECOMCO cũng thường xuyên cập nhật các thông tin này trên website và fanpage của mình.

Dựa vào đó, bà con có thể lên kế hoạch trước cho các hoạt động như bón phân, tưới nước, phun phòng bệnh, chuẩn bị vật tư cần thiết.

2. Tầm quan trọng của việc thăm vườn thường xuyên (ít nhất 2-3 lần/tuần) để phát hiện sớm các dấu hiệu bất thường của cây, triệu chứng bệnh theo mùa.

Không có kế hoạch nào hoàn hảo nếu thiếu sự kiểm tra thực tế. Việc thăm vườn thường xuyên là cực kỳ quan trọng để:

• Phát hiện sớm các triệu chứng bệnh đầu tiên, khi chúng còn ở phạm vi hẹp, dễ kiểm soát.
• Quan sát sự xuất hiện của các loại sâu hại, nhện đỏ.
• Đánh giá tình trạng sinh trưởng của cây, độ ẩm đất, tình trạng cỏ dại…
• Kịp thời điều chỉnh các biện pháp chăm sóc cho phù hợp.

Hãy coi việc thăm vườn như một cuộc “trò chuyện” với cây, để hiểu cây đang cần gì nhé!

3. Áp dụng các biện pháp quản lý cây trồng tổng hợp (ICM) và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) một cách linh hoạt, ưu tiên các biện pháp sinh học, canh tác và chỉ sử dụng thuốc hóa học khi thực sự cần thiết.

Quản lý cây trồng tổng hợp (ICM) và quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) là những phương pháp tiếp cận tiên tiến, hướng đến sự cân bằng hệ sinh thái vườn cây.

• Ưu tiên biện pháp canh tác: Chọn giống tốt, làm đất kỹ, thoát nước tốt, tỉa cành tạo tán, vệ sinh vườn…
• Ưu tiên biện pháp sinh học: Bảo vệ và tăng cường thiên địch, sử dụng các chế phẩm vi sinh đối kháng (như các sản phẩm của ECOMCO).
• Sử dụng thuốc hóa học một cách có trách nhiệm: Chỉ dùng khi áp lực sâu bệnh cao, không thể kiểm soát bằng các biện pháp khác, và luôn tuân thủ nguyên tắc “4 đúng”, ưu tiên thuốc ít độc, chọn lọc.

Mục tiêu của IPM và ICM là giữ cho sâu bệnh ở dưới ngưỡng gây hại kinh tế, chứ không phải tiêu diệt hoàn toàn.

4. Ghi chép nhật ký canh tác cẩn thận: Theo dõi diễn biến thời tiết hàng ngày, tình hình sâu bệnh, các biện pháp đã áp dụng và hiệu quả của chúng để rút kinh nghiệm.

Một cuốn nhật ký canh tác chi tiết sẽ là “kho báu” kinh nghiệm cho bà con. Hãy ghi lại:

• Ngày tháng, điều kiện thời tiết (nắng, mưa, nhiệt độ, độ ẩm nếu có thể).
• Tình trạng cây (ra đọt, ra hoa, mang trái…).
• Các loại sâu bệnh xuất hiện, mức độ gây hại.
• Các biện pháp đã áp dụng (bón phân gì, tưới bao nhiêu, phun thuốc gì, liều lượng…).
• Kết quả, hiệu quả của các biện pháp đó.

Qua nhiều năm, cuốn nhật ký này sẽ giúp bà con đúc kết được những kinh nghiệm quý báu, hiểu rõ hơn về khu vườn của mình và ngày càng canh tác hiệu quả hơn.

5. Ứng dụng công nghệ trong quản lý vườn và dự báo thời tiết (nếu có điều kiện): Cảm biến độ ẩm đất, nhiệt độ không khí, các ứng dụng nông nghiệp thông minh.

Ngày nay, nông nghiệp thông minh với các ứng dụng công nghệ đang dần trở nên phổ biến.

• Cảm biến: Các cảm biến độ ẩm đất, nhiệt độ, pH… giúp cung cấp thông tin chính xác về điều kiện vườn cây theo thời gian thực.
• Ứng dụng di động: Nhiều ứng dụng giúp theo dõi thời tiết, nhận diện sâu bệnh, quản lý nhật ký canh tác.
• Drone (máy bay không người lái): Có thể được sử dụng để phun thuốc, theo dõi sức khỏe cây trồng trên diện rộng.

ECOMCO đang tích cực nghiên cứu và hợp tác để đưa các giải pháp công nghệ này đến gần hơn với nhà nông Việt.

Lời Kết: 

Như vậy, chúng ta đã cùng nhau đi qua một hành trình dài tìm hiểu về những ảnh hưởng của thời tiết đến bệnh hại sầu riêng và các chiến lược phòng bệnh sầu riêng theo mùa. Rõ ràng, thời tiết là một yếu tố không thể kiểm soát, nhưng chúng ta hoàn toàn có thể chủ động thích nghi và giảm thiểu những tác động tiêu cực của nó.

Từ độ ẩm, nhiệt độ, ánh sáng đến gió bão, mỗi yếu tố thời tiết đều có thể trở thành “đồng minh” hoặc “kẻ thù” của vườn sầu riêng. Việc hiểu rõ những tác động này và tầm quan trọng của việc xây dựng một kế hoạch phòng trừ bệnh theo mùa, linh hoạt theo từng điều kiện cụ thể là vô cùng cần thiết để bảo vệ thành quả lao động và hướng đến một nền nông nghiệp bền vững.

Câu Hỏi Thường Gặp (FAQs) Về Ảnh Hưởng Thời Tiết và Phòng Bệnh Sầu Riêng Theo Mùa

1. Mùa mưa, tôi nên ưu tiên phòng trừ loại bệnh nào nhất cho sầu riêng?

Trong mùa mưa, bệnh xì mủ do Phytophthora và bệnh thán thư là hai đối tượng nguy hiểm nhất cần được ưu tiên phòng trừ. Bà con nên chú trọng thoát nước tốt, tỉa cành thông thoáng và phun phòng định kỳ bằng các sản phẩm đặc trị hoặc sinh học theo khuyến cáo của ECOMCO.

2. Mùa khô, ngoài nhện đỏ, vườn sầu riêng của tôi còn dễ bị loại sâu bệnh nào tấn công không?

Ngoài nhện đỏ, mùa khô còn là điều kiện thuận lợi cho rầy mềm, rệp sáp, và một số loại sâu đục trái phát triển. Nếu cây bị stress do thiếu nước, bệnh khô cành do Botryodiplodia cũng có thể xuất hiện.

ECOM – NÔNG NGHIỆP TRI THỨC VƯƠN TẦM THẾ GIỚI

• Địa chỉ: Viện Di Truyền Nông Nghiệp – Hà Nội – Việt Nam
• Đường dây nóng:  0336 001 586
• Youtube :  Ecom TV
• Fanpage: facebook.com/PhanthuocsinhhocEcom
• Trang web: Ecomco.vn