Bệnh Đốm Nâu Thanh Long: Dấu hiệu và 3 Giai đoạn Vàng để trị bệnh dứt điểm

Mùa mưa đến, nỗi lo của nhà vườn trồng thanh long lại dâng cao. Bên cạnh niềm vui về nguồn nước tưới, độ ẩm không khí tăng vọt chính là “cầu nối” cho một trong những dịch bệnh nguy hiểm nhất: bệnh đốm nâu thanh long. Hình ảnh những cành thanh long mơn mởn bỗng chốc chi chít vết bệnh, những trái non thối rụng, hay những lứa trái chuẩn bị thu hoạch bỗng mất giá thảm hại vì “ghẻ” đã không còn xa lạ.

Là một chuyên gia đã đồng hành cùng nhiều nhà vườn, tôi hiểu rằng bệnh đốm nâu trên thanh long không chỉ làm giảm năng suất mà còn bào mòn công sức và vốn liếng của bà con. Nhiều nhà vườn đã thử đủ loại thuốc, áp dụng đủ quy trình nhưng bệnh vẫn tái đi tái lại, gây ra tình trạng kháng thuốc và làm suy kiệt cây trồng.

Bài viết chuyên sâu này của ECOMCO không chỉ dừng lại ở việc mô tả “bệnh đốm nâu là gì”. Chúng tôi sẽ đi sâu phân tích các dấu hiệu bệnh đốm nâu thanh long một cách chi tiết nhất qua hình ảnh thực tế, và quan trọng hơn, chúng tôi sẽ giới thiệu một phương pháp luận khoa học: “3 Giai đoạn Vàng”. Đây là chìa khóa để bà con không chỉ trị bệnh, mà còn trị dứt điểm, trả lại sức sống cho vườn thanh long một cách bền vững.

1. Nhận diện “Kẻ thù giấu mặt”: Bệnh Đốm Nâu Thanh Long là gì?

Trước khi trị bệnh, chúng ta phải hiểu đúng về nó. Bệnh đốm nâu, hay còn được bà con gọi với nhiều cái tên dân dã như bệnh đốm trắng, bệnh đốm đồng tiền, là một trong những bệnh hại nguy hiểm và phổ biến bậc nhất trên cây thanh long, đặc biệt tại các vùng trồng tập trung như Bình Thuận, Long An, Tiền Giang.

Bệnh có khả năng tấn công trên mọi bộ phận của cây – từ cành non, cành già, nụ hoa cho đến trái ở mọi kích cỡ. Điều nguy hiểm nhất là tốc độ lây lan cực kỳ nhanh của nó. Chỉ cần một vài vết bệnh ban đầu trong điều kiện thời tiết thuận lợi (ẩm ướt, mưa nhiều), mầm bệnh có thể phát tán và bùng phát thành dịch chỉ sau vài ngày, gây thiệt hại kinh tế không thể lường trước.

Tác nhân chính gây bệnh đốm nâu trên thanh long

Để có cách trị bệnh đốm nâu thanh long hiệu quả, chúng ta phải biết chính xác “kẻ thù” là ai. Tác nhân chính được xác định là loài nấm Neoscytalidium dimidiatum. Đây là một loài nấm cơ hội cực kỳ nguy hiểm, chúng có khả năng tồn tại rất lâu trong tàn dư thực vật (cành, trái bị bệnh) và trong đất.

Khi gặp điều kiện thích hợp, bào tử nấm sẽ nảy mầm, xâm nhập vào mô cây thông qua các vết thương cơ giới (do cắt tỉa, côn trùng chích hút) hoặc thậm chí là xâm nhập trực tiếp qua lớp biểu bì non. Theo kinh nghiệm của chúng tôi, bệnh thường trở nên nghiêm trọng hơn khi có sự đồng hành của các loại nấm cơ hội khác như Alternaria spp., làm cho vết bệnh phức tạp và khó điều trị hơn.

Điều kiện lý tưởng khiến bệnh bùng phát (Nguyên nhân bệnh đốm nâu thanh long)

Nấm bệnh luôn tồn tại xung quanh chúng ta, nhưng chúng chỉ bùng phát thành dịch khi gặp đủ “thiên thời, địa lợi”. Nắm rõ các nguyên nhân bệnh đốm nâu thanh long là bước đầu tiên trong việc phòng bệnh chủ động.

Theo kinh nghiệm thực tế của tôi khi thăm vườn, có 4 nguyên nhân chính sau đây:

1. Độ ẩm cao và Mùa mưa: Đây là yếu tố “vàng” số 1. Mưa nhiều, sương mù dày đặc, hay việc tưới phun vào ban đêm tạo ra một lớp màng nước liên tục trên bề mặt cành, lá. Đây là môi trường lý tưởng để bào tử nấm nảy mầm và xâm nhiễm.
2. Vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng: Những vườn trồng quá dày, không cắt tỉa cành (tạo tán) thường xuyên sẽ bị “ù” gió. Không khí không lưu thông được khiến độ ẩm cục bộ trong tán cây luôn ở mức cao, tạo ra một “tiểu khí hậu” hoàn hảo cho nấm bệnh.
3. Bón phân mất cân đối (Thừa đạm, thiếu vi lượng): Đây là một sai lầm phổ biến mà tôi thường thấy. Nhiều nhà vườn lạm dụng phân đạm (N) với mong muốn cây “phóng” cành nhanh, tai xanh. Tuy nhiên, thừa đạm làm vách tế bào mỏng, cây yếu ớt, non mọng nước và trở thành “miếng mồi ngon” cho nấm bệnh. Ngược lại, việc thiếu hụt Canxi (Ca) và Silic (Si) – hai chất làm cứng vách tế bào – khiến “áo giáp” tự nhiên của cây trở nên mỏng manh.
4. Vệ sinh vườn kém: Việc bà con vứt cành bệnh, trái thối ngay tại gốc hoặc trong mương nước là hành động “tiếp tay” cho mầm bệnh. Tàn dư thực vật chính là “ngôi nhà” để nấm trú ngụ, tích lũy số lượng và chờ đợi cơ hội tấn công vào mùa vụ sau.

Góc nhìn chuyên gia ECOMCO: Phòng bệnh luôn dễ dàng và rẻ hơn chữa bệnh. Chỉ cần kiểm soát tốt 4 yếu tố trên, đặc biệt là việc cân đối dinh dưỡng và tạo độ thông thoáng, bà con đã có thể giảm được 60-70% nguy cơ bùng phát dịch bệnh.

2. “Bắt bệnh” chính xác: Dấu hiệu Bệnh Đốm Nâu Thanh Long qua từng giai đoạn

Một sai lầm phổ biến khác khiến việc điều trị thất bại là “nhận diện bệnh sai”. Bà con dễ nhầm lẫn bệnh đốm nâu thanh long với bệnh thán thư hoặc bệnh tắc kè, dẫn đến việc dùng sai thuốc, vừa tốn tiền vừa không hết bệnh, lại làm cây “nóng” và suy yếu thêm.

Để trị đúng, phải “bắt bệnh” đúng. Dưới đây là mô tả chi tiết các triệu chứng của bệnh qua từng bộ phận, bà con nên lưu lại để đối chứng thực tế tại vườn nhà.

Dấu hiệu bệnh đốm nâu trên cành (non và già)

Cành là bộ phận bị tấn công phổ biến nhất. Bà con cần quan sát kỹ cả cành non (cành mới lú) và cành đã trưởng thành:

• Giai đoạn đầu (Trên cành non): Vết bệnh ban đầu chỉ là những chấm nhỏ li ti, mọng nước, có màu vàng cam hoặc vàng nhạt. Nhiều nhà vườn thường bỏ qua giai đoạn này vì nghĩ đây là “muối” hoặc vết chích của côn trùng.
• Giai đoạn phát triển (Triệu chứng điển hình): Các chấm này nhanh chóng lớn dần, phát triển thành các đốm tròn. Đặc điểm nhận dạng quan trọng nhất: vết bệnh lõm sâu xuống so với bề mặt cành.
• Giai đoạn nặng (Trên cành trưởng thành): Vết bệnh có hình tròn hoặc bầu dục, viền (rìa) xung quanh có màu nâu sẫm, phần tâm (trung tâm) dần chuyển sang màu xám trắng hoặc nâu nhạt. Khi trời ẩm ướt, vết bệnh có thể bị thối ướt, chảy nhựa. Khi trời khô, vết bệnh khô lại, phần mô chết bong ra, để lại sẹo.
• Giai đoạn hủy diệt: Nhiều vết bệnh liên kết lại với nhau thành từng mảng lớn, làm cành bị thối vàng, khô héo và gãy gục, đặc biệt là ở các cành non.

Dấu hiệu bệnh trên nụ hoa và hoa

Đây là giai đoạn ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất. Nấm bệnh tấn công vào nụ hoa và hoa, gây ra các triệu chứng:

• Vết bệnh ban đầu là các đốm nhỏ, màu nâu đen trên cánh hoa hoặc cuống nụ.
• Các đốm này lớn nhanh, làm cho nụ hoa bị vàng, teo tóp, khô đen và rụng hàng loạt trước khi kịp nở hoặc đậu trái. Đây là một trong những nguyên nhân chính gây ra hiện tượng “rụng nụ” hàng loạt vào mùa mưa.

Dấu hiệu bệnh đốm nâu trên trái thanh long (từ trái non đến trái chín)

Khi bệnh đã tấn công lên trái, giá trị thương phẩm gần như bằng không.

• Trên trái non: Vết bệnh tương tự như trên cành. Chúng là các đốm tròn, lõm sâu, màu nâu đen. Nấm bệnh xâm nhập làm trái còi cọc, biến dạng, vỏ trái sần sùi và thường rụng sớm.
• Trên trái lớn (chuẩn bị chín): Vết bệnh làm mất hoàn toàn mẫu mã. Trái bị “ghẻ” không thể xuất khẩu, bán chợ cũng bị ép giá.
• Nguy hiểm sau thu hoạch: Ngay cả khi vết bệnh nhỏ, nấm Neoscytalidium vẫn tiếp tục phát triển sau khi thu hoạch (giai đoạn bảo quản). Đây là lý do khiến nhiều lô hàng thanh long bị thối hỏng hàng loạt trong quá trình vận chuyển, gây thiệt hại lớn cho cả thương lái và uy tín của nông sản Việt.

Phân biệt bệnh đốm nâu với bệnh thán thư và bệnh tắc kè

Như đã nói, “bắt bệnh” sai dẫn đến trị bệnh sai. Dưới đây là bảng phân biệt nhanh 3 loại bệnh phổ biến nhất trên thanh long mà bà con hay nhầm lẫn:

Đặc điểm	Bệnh Đốm Nâu (Neoscytalidium)	Bệnh Thán Thư (Colletotrichum)	Bệnh Tắc Kè (Đốm Trắng)
Vết bệnh	Lõm sâu, tròn, không đồng tâm.	Lõm, có vòng đồng tâm rõ rệt.	Nổi gờ (lồi lên), sần sùi như da tắc kè.
Màu sắc	Viền nâu sẫm, tâm xám trắng.	Nâu đen, khi trời ẩm có chấm nhỏ màu cam (ổ bào tử).	Màu trắng vôi, sau đó hóa nâu.
Tính chất	Thường thối ướt khi trời ẩm.	Thối ướt, có dịch màu cam.	Vết bệnh khô, cứng, không bị thối ướt.
Điều kiện	Ẩm độ rất cao, mùa mưa.	Ẩm độ cao, mưa nhiều.	Ẩm độ cao, vườn rậm rạp.

Lời khuyên từ ECOMCO: Bà con cần quan sát kỹ đặc điểm “Lõm” hay “Lồi” và “Có vòng đồng tâm” hay không. Đây là 3 đặc điểm mấu chốt để phân biệt 3 loại bệnh này và lựa chọn đúng loại thuốc trị bệnh đốm nâu thanh long chuyên biệt.

3. 3 Giai đoạn Vàng để trị dứt điểm Bệnh Đốm Nâu Thanh Long

Sau nhiều năm nghiên cứu và áp dụng thực tế, các chuyên gia của ECOMCO đã đúc kết một quy trình quản lý bệnh đốm nâu khoa học, gọi là “3 Giai đoạn Vàng”.

Tại sao lại là “3 Giai đoạn Vàng”? Bởi vì, theo kinh nghiệm của chúng tôi, phần lớn nhà vườn chỉ hành động ở Giai đoạn 3 – tức là khi bệnh đã bùng phát nghiêm trọng. Lúc này, việc chữa trị vô cùng tốn kém, hiệu quả thấp, mầm bệnh đã lây lan khắp vườn và cây đã suy kiệt.

Triết lý của ECOMCO là quản lý dịch hại một cách chủ động và bền vững. Thay vì “chữa cháy”, chúng ta sẽ “phòng cháy” và “can thiệp sớm”. Quy trình này chia vòng đời của bệnh thành 3 thời điểm then chốt mà nhà vườn bắt buộc phải can thiệp.

Giai đoạn Vàng 1: PHÒNG NGỪA CHỦ ĐỘNG (Trước khi bệnh xuất hiện)

Đây là giai đoạn quan trọng nhất, quyết định đến 70% sự thành công và cũng là giai đoạn tiết kiệm chi phí nhất. Mục tiêu của giai đoạn này không phải là “giết nấm”, mà là tạo ra một môi trường “bất lợi” cho nấm bệnh và một cây trồng “nội sinh khỏe mạnh”.

Nếu bà con làm tốt giai đoạn này, mầm bệnh dù có trong vườn cũng không thể tấn công.

1. Vệ sinh vườn và cắt tỉa cành :

Đây là công việc phải làm thường xuyên. Ngay sau khi thu hoạch, bà con phải cắt tỉa cành già, cành bệnh, cành vô hiệu. Tuyệt đối không được vứt tàn dư bệnh trong vườn. Phải thu gom và tiêu hủy (đốt hoặc ủ vôi). Việc cắt tỉa tạo độ thông thoáng, giúp ánh nắng mặt trời chiếu rọi vào bên trong tán, làm giảm độ ẩm, phá vỡ môi trường sống yêu thích của nấm.

2. Quản lý nước tưới khoa học:

Tránh tưới phun lên tán vào buổi chiều tối. Nếu tưới, hãy tưới vào sáng sớm để cành kịp khô ráo trước khi đêm xuống. Vào mùa mưa, cần đảm bảo vườn thoát nước tốt, không bị đọng nước ở gốc.

3. Bón phân cân đối – “Chìa khóa” của sức đề kháng:

Đây là bí quyết của những nhà vườn thành công.

• Giảm Đạm (N): Đặc biệt là vào đầu mùa mưa, phải giảm lượng phân đạm.
• Tăng cường Canxi (Ca) và Silic (Si): Hai chất này là “xi măng” giúp làm dày và cứng vách tế bào. Vách tế bào càng dày, nấm bệnh càng khó xâm nhiễm. Đây chính là “áo giáp” tự nhiên của cây.
• Bổ sung vi lượng: Kẽm (Zn), Đồng (Cu) cũng là những vi chất quan trọng tham gia vào hệ thống “miễn dịch” của cây.

4. Giải pháp sinh học ECOMCO – Tạo “Lá chắn” chủ động:

Song song với các biện pháp canh tác, việc chủ động đưa các vi sinh vật có lợi vào vườn là chiến lược phòng bệnh bền vững nhất.

Thay vì chờ nấm bệnh tấn công, chúng ta “phủ” lên đất và tán cây một đội quân “thiện chiến” là các chủng nấm đối kháng.

• Trichoderma spp.: Loại nấm này khi được bón vào đất sẽ phát triển cực nhanh, cạnh tranh trực tiếp không gian sống và dinh dưỡng với nấm Neoscytalidium. Đồng thời, chúng tiết ra các enzyme làm tan vách tế bào của nấm bệnh.
• Chaetomium spp.: Đây là “khắc tinh” mạnh mẽ, có khả năng đối kháng trực tiếp, tiết ra các chất kháng sinh sinh học ức chế sự nảy mầm của bào tử nấm gây bệnh đốm nâu.

Bằng cách sử dụng định kỳ các sản phẩm chứa các chủng vi sinh vật này từ danh mục sản phẩm Trừ Bệnh Sinh Học của ECOMCO, bà con đang tạo ra một hệ sinh thái cân bằng, nơi mà mầm bệnh bị áp đảo và không thể bùng phát

Giai đoạn Vàng 2: CAN THIỆP TỨC THỜI (Khi bệnh chớm xuất hiện < 5%)

Đây là thời điểm “chữa cháy” quan trọng. Khi bà con phát hiện những vết bệnh đầu tiên (tỷ lệ dưới 5% vườn), mục tiêu là phải dập dịch ngay lập tức, “diệt mầm” và không cho chúng lây lan. Đừng bao giờ có tâm lý “chờ vài hôm xem sao”, vì tốc độ lây lan của bệnh đốm nâu thanh long là cực kỳ nhanh trong mùa mưa.

1. Hành động cơ học (Cách ly nguồn bệnh):

Hành động đầu tiên và ngay lập tức: Dùng kéo sắc (đã nhúng qua cồn hoặc dung dịch khử trùng) cắt bỏ và tiêu hủy ngay lập tức những cành, nụ, trái có vết bệnh. Phải cắt sâu vào phần mô khỏe mạnh ít nhất 5-7cm để đảm bảo loại bỏ hoàn toàn sợi nấm đã xâm nhiễm bên trong.

2. Giải pháp sinh học ECOMCO (Can thiệp an toàn):

Đây là thời điểm hoàn hảo để sử dụng thuốc trị bệnh đốm nâu thanh long có nguồn gốc sinh học. Nhiều bà con có thói quen phun ngay thuốc hóa học liều cao, điều này có thể gây “nóng” cây, làm cháy các cành non và nụ hoa, khiến cây suy yếu và dễ bị bệnh khác tấn công.

Thay vào đó, việc phun các sản phẩm đặc trị sinh học từ danh mục Trừ Bệnh Sinh Học của ECOMCO sẽ mang lại hiệu quả kép:

• Các hoạt chất sinh học (ví dụ: chiết xuất nấm, vi khuẩn) sẽ tiêu diệt trực tiếp nấm bệnh tại vết thương.
• Chúng đồng thời tạo ra một lớp màng vi sinh vật có lợi, bao bọc và bảo vệ các vết cắt, vết thương, ngăn nấm bệnh tái xâm nhiễm. Giải pháp này an toàn tuyệt đối cho cây, không gây tồn dư và không làm lờn thuốc.

Giai đoạn Vàng 3: KIỂM SOÁT BÙNG PHÁT & PHỤC HỒI (Khi bệnh > 10%)

Đây là “Giai đoạn Đỏ”, tình huống xấu nhất khi bệnh đã bùng phát thành dịch. Tâm lý chung của nhà vườn lúc này là vô cùng hoang mang, thường phun xịt hỗn loạn nhiều loại thuốc hóa học. Tuy nhiên, hành động hoảng loạn thường không mang lại hiệu quả mà còn gây tốn kém và hại cây.

Mục tiêu của giai đoạn này là phải “Khoanh vùng – Dập dịch – Phục hồi”.

Bước 1: Khoanh vùng và Dập dịch (Cắt đứt nguồn lây):

Ngừng ngay việc tưới phun nước lên tán. Tiến hành cắt tỉa, tiêu hủy toàn bộ các bộ phận bị bệnh nặng không thể cứu vãn.

Đây là giai đoạn có thể bà con phải cân nhắc sử dụng các hoạt chất hóa học đặc trị (được phép trong danh mục) để dập dịch nhanh. Tuy nhiên, ECOMCO khuyến cáo chỉ sử dụng 1-2 lần phun để “chặn đứng” dịch, không được lạm dụng.

Bước 2: Phục hồi và Tái lập hệ sinh thái (Rất quan trọng):

Ngay sau khi phun thuốc hóa học 3-5 ngày (để thuốc phân hủy bớt), đây là bước “vàng” mà nhiều người bỏ qua. Thuốc hóa học đã tiêu diệt cả nấm bệnh và vi sinh vật có lợi, làm vườn cây trơ trụi về mặt sinh học và rất yếu.

Bà con bắt buộc phải phun bổ sung ngay lập tức:

• Các sản phẩm vi sinh: Để tái lập lại hệ vi sinh vật có lợi trên tán lá, cạnh tranh và ức chế các mầm bệnh còn sót lại.
• Dinh dưỡng phục hồi: Bổ sung các loại phân bón lá sinh học, amino acid (đạm amin), vi lượng để giúp cây nhanh chóng “lành” vết thương, tái tạo diệp lục và phục hồi sức khỏe. Nếu không phục hồi, cây sẽ tiếp tục bị các đợt nấm bệnh khác tấn công (như thán thư, thối cành…).

4. Chuyên gia ECOMCO giải đáp về Bệnh Đốm Nâu Thanh Long

Dưới đây là một số câu hỏi mà đội ngũ kỹ sư ECOMCO thường xuyên nhận được từ bà con nhà vườn về căn bệnh này.

Bệnh đốm nâu thanh long có lây qua dao cắt không?

Có. Đây là con đường lây lan cơ học cực kỳ phổ biến. Nấm Neoscytalidium dễ dàng bám vào dao, kéo khi bà con cắt tỉa cành bệnh. Sau đó, khi dùng chính dụng cụ đó để cắt tỉa cành khỏe, bà con đã vô tình “chủng” nấm bệnh vào cây.

Giải pháp: Luôn khử trùng dụng cụ (nhúng qua cồn 70 độ, dung dịch Javel hoặc vôi đặc) khi di chuyển từ cây bệnh sang cây khỏe.

Phun thuốc sinh học trị đốm nâu bao lâu thì hiệu quả?

Khác với thuốc hóa học (có tác dụng “sốc” ngay lập tức), thuốc sinh học cần thời gian để vi sinh vật có lợi phát triển, cạnh tranh và tiết ra kháng sinh. Thông thường, bà con sẽ thấy vết bệnh ngừng lây lan và khô lại sau 2-3 lần phun (cách nhau 5-7 ngày).

Ưu điểm lớn nhất là hiệu quả bền vững, không gây kháng thuốc, và giúp cây phục hồi từ bên trong thay vì chỉ “giết triệu chứng”.

Tại sao vườn tôi dùng Trichoderma rồi mà vẫn bị bệnh?

Đây là câu hỏi rất hay. Theo kinh nghiệm của tôi, có 3 lý do chính:

1. Dùng sản phẩm kém chất lượng: Bào tử nấm Trichoderma đã chết, không có khả năng hoạt động.
2. Dùng sai thời điểm: Phun Trichoderma chung với thuốc trừ nấm hóa học. Thuốc hóa học sẽ giết chết luôn Trichoderma. (Phải phun cách nhau ít nhất 5-7 ngày).
3. Dùng sai cách: Trichoderma cần độ ẩm để phát triển. Nếu bà con rải ra đất vào lúc trời nắng gắt, chúng sẽ chết trước khi kịp hoạt động.
   Giải pháp là chọn sản phẩm uy tín từ ECOMCO và tuân thủ tuyệt đối hướng dẫn kỹ thuật của chúng tôi.

5. Kết luận: Nông nghiệp bền vững bắt đầu từ việc phòng trị bệnh đúng cách

Bệnh đốm nâu thanh long chắc chắn là một dịch hại nguy hiểm, nhưng không phải là “án tử” cho vườn cây của bà con. Thông qua bài viết này, ECOMCO hy vọng đã cung cấp một cái nhìn chuyên sâu và khoa học về “kẻ thù” này.

Chìa khóa để chiến thắng không nằm ở việc bà con có loại thuốc hóa học “mạnh nhất”, mà nằm ở việc thay đổi tư duy canh tác. Hãy từ bỏ thói quen “thấy bệnh mới chữa” và áp dụng triết lý “phòng bệnh chủ động” thông qua 3 Giai đoạn Vàng mà chúng tôi đã phân tích.

Việc chuyển đổi sang các giải pháp sinh học không chỉ giúp trị dứt điểm bệnh đốm nâu mà còn trả lại sự cân bằng cho hệ sinh thái vườn, giúp đất tơi xốp, cây trồng khỏe mạnh từ gốc, và tạo ra nông sản an toàn, đạt chuẩn xuất khẩu. Đó là con đường duy nhất để làm nông nghiệp bền vững.

➡️ Khám phá Bộ Giải Pháp Sinh Học: Truy cập ngay [https://ecomco.vn/danh-muc-san-phẩm/tru-benh-sinh-hoc/] để tìm hiểu chi tiết về bộ sản phẩm đặc trị và phòng ngừa bệnh đốm nâu, giúp bà con kiến tạo một vụ mùa bội thu và bền vững.

ECOM – NÔNG NGHIỆP TRI THỨC VƯƠN TẦM THẾ GIỚI

✅ Sản phẩm sinh học 100% an toàn
✅ Tư vấn kỹ thuật miễn phí
✅ Hỗ trợ 24/7 trong quá trình sử dụng

📞 Liên hệ ngay: 0336 001 586

🌐 Website: www.ecomco.vn

Youtube :  Ecom TV

Fanpage: facebook.com/PhanthuocsinhhocEcom

Nguồn tham khảo :

• Báo Nông Nghiệp Việt Nam
• Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Miền Nam (IAS)