Bệnh Thối Rễ, Lở Cổ Rễ Sầu Riêng Con: Giải Pháp Phòng Trị Toàn Diện Bằng và Biện Pháp Sinh Học

Trong hành trình kiến tạo vườn sầu riêng trĩu quả, giai đoạn cây con mang ý nghĩa then chốt, quyết định đến sự sinh trưởng và năng suất bền vững sau này. Tuy nhiên, bệnh thối rễ sầu riêng con và lở cổ rễ sầu riêng con nổi lên như những mối đe dọa hàng đầu, có khả năng gây thiệt hại nghiêm trọng, thậm chí làm chết cây hàng loạt nếu không được nhận diện và xử lý kịp thời.

Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn chuyên sâu, toàn diện về nguyên nhân, triệu chứng, đồng thời đề xuất các giải pháp phòng trị hiệu quả, bao gồm cả việc sử dụng thuốc trị thối rễ sầu riêng con đặc hiệu và các biện pháp sinh học an toàn, nhằm bảo vệ tối đa vườn cây quý giá của quý bà con.

I. Bệnh Thối Rễ và Lở Cổ Rễ Trên Sầu Riêng Con: Mối Đe Dọa Hàng Đầu Giai Đoạn Kiến Thiết

Bệnh thối rễ sầu riêng con là tình trạng hệ thống rễ của cây bị các vi sinh vật gây hại (chủ yếu là nấm) tấn công, làm cho rễ bị thối nhũn, mất khả năng hấp thu nước và dinh dưỡng.

Trong khi đó, bệnh lở cổ rễ sầu riêng con (hay còn gọi là bệnh thối gốc, thối thân xì mủ ở phần sát mặt đất) là hiện tượng phần vỏ và mô gỗ tại vùng cổ rễ (điểm tiếp giáp giữa thân và rễ) bị hoại tử, thường kèm theo triệu chứng chảy nhựa (gôm).

Cả hai bệnh này đều có thể xuất hiện riêng lẻ hoặc đồng thời trên cùng một cây, đặc biệt nguy hiểm trong sầu riêng giai đoạn kiến thiết (1-3 năm đầu).

Mức độ tác hại của bệnh thối rễ và lở cổ rễ đối với sầu riêng con là vô cùng nghiêm trọng. Cây bị bệnh nhẹ sẽ sinh trưởng còi cọc, vàng lá, kém phát triển. Khi bệnh tiến triển nặng, toàn bộ bộ rễ có thể bị phá hủy hoàn toàn hoặc cổ rễ bị thối vòng quanh, dẫn đến cây chết nhanh chóng.

Theo thống kê sơ bộ từ các vùng trồng sầu riêng trọng điểm tại Việt Nam và cập nhật đến năm 2024, tỷ lệ cây con chết do nhóm bệnh này có thể lên đến 20-30%, thậm chí cao hơn ở những vườn không có biện pháp quản lý tốt, gây thiệt hại kinh tế đáng kể cho nhà vườn.

Việc hiểu rõ bản chất và tầm quan trọng của việc phòng trị bệnh ngay từ giai đoạn này là yếu tố tiên quyết cho sự thành công của cả một chu kỳ canh tác sầu riêng.

II. “Hung Thủ Vô Hình”: Xác Định Chính Xác Nguyên Nhân Gây Bệnh Thối Rễ, Lở Cổ Rễ Sầu Riêng Con

Để phòng trị hiệu quả bệnh thối rễ sầu riêng con và lở cổ rễ sầu riêng con, việc xác định chính xác nguyên nhân gây bệnh là bước đi nền tảng. Không chỉ có một “hung thủ” duy nhất, mà đây là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa các tác nhân gây bệnh và các yếu tố môi trường, kỹ thuật canh tác bất lợi.

1. Các tác nhân gây bệnh chính: Vai trò của nấm Phytophthora spp., Fusarium spp., Pythium spp. và các vi sinh vật gây hại khác

Qua nhiều nghiên cứu và thực tế khảo sát tại các vườn sầu riêng, các nhà khoa học nông nghiệp đã xác định được nhóm “thủ phạm” chính gây ra tình trạng thối rễ và lở cổ rễ:

• Nấm Phytophthora spp. (đặc biệt là Phytophthora palmivora): Đây được xem là tác nhân nguy hiểm và phổ biến nhất, gây ra cả bệnh thối rễ và bệnh thối gốc xì mủ (lở cổ rễ). Nấm này thuộc nhóm Oomycetes, có khả năng di chuyển trong nước nhờ các động bào tử (zoospores), dễ dàng lây lan khi gặp điều kiện ẩm ướt. Chúng tấn công vào rễ và vùng cổ rễ, tiết ra enzyme phá hủy tế bào thực vật.
• Nấm Fusarium spp. (ví dụ Fusarium solani): Thường gây bệnh vàng lá thối rễ, tấn công vào mạch dẫn của cây, làm tắc nghẽn quá trình vận chuyển nước và dinh dưỡng. Fusarium cũng có thể gây lở cổ rễ, đặc biệt khi cây bị yếu hoặc có vết thương.
• Nấm Pythium spp.: Là một loại nấm thủy sinh, thường gây thối rễ non, đặc biệt trong điều kiện đất bị úng nước kéo dài hoặc giá thể vườn ươm quá ẩm. Rễ tơ bị Pythium tấn công sẽ nhanh chóng bị thối đen.
• Các vi sinh vật khác: Ngoài ra, một số loài vi khuẩn (Erwinia spp., Pseudomonas spp.) và tuyến trùng (Meloidogyne spp., Pratylenchus spp.) cũng có thể đóng vai trò đồng gây bệnh hoặc tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập dễ dàng hơn bằng cách gây ra các vết thương ở rễ. Sự hiện diện của tuyến trùng làm suy yếu bộ rễ, khiến cây dễ bị các nấm bệnh đất tấn công hơn.

Sự hiểu biết về từng tác nhân sẽ giúp chúng ta lựa chọn loại thuốc trị thối rễ sầu riêng con phù hợp và hiệu quả.

2. Điều kiện môi trường và yếu tố ngoại cảnh “tiếp tay” cho bệnh bùng phát

Các tác nhân gây bệnh kể trên luôn tiềm ẩn trong đất và nguồn nước. Tuy nhiên, chúng chỉ có thể bùng phát thành dịch khi gặp các điều kiện môi trường thuận lợi:

• Độ ẩm cao và đất úng nước: Đây là yếu tố quan trọng nhất. Đất úng nước kéo dài, thoát nước kém tạo môi trường yếm khí, làm suy yếu bộ rễ và tạo điều kiện cho các loài nấm như Phytophthora và Pythium phát triển mạnh mẽ và lây lan qua động bào tử. Mùa mưa với ẩm độ không khí và đất cao thường là thời điểm bệnh bùng phát mạnh nhất.
• Đất trồng bí chặt, nghèo hữu cơ: Đất thiếu tơi xốp, ít chất hữu cơ sẽ hạn chế sự phát triển của vi sinh vật có lợi đối kháng với nấm bệnh, đồng thời khả năng thoát nước cũng kém đi.
• pH đất không phù hợp: pH đất quá thấp (đất chua) hoặc quá cao cũng ảnh hưởng đến sức khỏe của cây và sự phát triển của hệ vi sinh vật đất, có thể làm tăng tính độc của một số kim loại nặng, gián tiếp làm suy yếu cây.
• Nhiệt độ: Một số loài nấm phát triển mạnh ở nhiệt độ ấm áp, trong khi số khác lại ưa mát hơn. Sự biến động nhiệt độ cũng có thể gây stress cho cây.

Việc quản lý tốt các yếu tố môi trường này là một phần quan trọng trong chiến lược phòng ngừa bệnh thối rễ sầu riêng con.

3. Sai lầm trong kỹ thuật canh tác làm tăng nguy cơ mắc bệnh: Từ chọn giống đến chăm sóc

Ngoài tác nhân gây bệnh và điều kiện môi trường, những sai lầm trong kỹ thuật canh tác cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc làm tăng nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của bệnh thối rễ, lở cổ rễ:

• Sử dụng cây giống nhiễm bệnh: Mua cây giống không rõ nguồn gốc, từ các vườn ươm không đảm bảo chất lượng có thể mang theo mầm bệnh vào vườn trồng mới.
• Trồng quá sâu: Đây là một lỗi rất phổ biến. Khi cổ rễ bị lấp đất quá sâu, vùng này thường xuyên ẩm ướt, thiếu không khí, tạo điều kiện lý tưởng cho nấm bệnh, đặc biệt là nấm gây lở cổ rễ sầu riêng con, xâm nhập và phát triển.
• Gây vết thương cơ giới cho rễ và cổ rễ: Các hoạt động như làm cỏ bằng cuốc, bón phân quá sát gốc, hoặc sự tấn công của côn trùng đất, chuột có thể tạo ra vết thương cơ giới, là cửa ngõ cho mầm bệnh xâm nhập.
• Bón phân không cân đối: Bón thừa đạm làm cây non mềm yếu, dễ nhiễm bệnh. Thiếu hụt các chất trung vi lượng cũng làm giảm sức đề kháng của cây.
• Mật độ trồng quá dày: Làm vườn cây rậm rạp, thiếu thông thoáng, ẩm độ cao, tạo điều kiện cho bệnh lây lan nhanh.
• Sử dụng nguồn nước tưới bị ô nhiễm: Nguồn nước từ ao hồ tù đọng, chứa mầm bệnh có thể lây bệnh cho cả vườn.
• Không khử trùng dụng cụ canh tác: Dụng cụ như cuốc, xẻng, kéo cắt cành có thể mang mầm bệnh từ cây này sang cây khác nếu không được vệ sinh, khử trùng cẩn thận.

III. “Bắt Bệnh” Từ Gốc Đến Ngọn: Triệu Chứng Nhận Biết Sớm Bệnh Thối Rễ, Lở Cổ Rễ Sầu Riêng Con

Việc nhận biết sớm các triệu chứng bệnh thối rễ sầu riêng con và triệu chứng lở cổ rễ sầu riêng đóng vai trò quyết định đến hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Phát hiện càng sớm, khả năng cứu chữa cây càng cao và thiệt hại càng được giảm thiểu. Bà con cần thường xuyên thăm vườn và quan sát kỹ các biểu hiện bất thường của cây, từ lá, thân cành đến phần gốc rễ.

1. Dấu hiệu nhận biết trên phần thân lá: Vàng lá, héo đột ngột, sinh trưởng còi cọc và các biểu hiện bất thường khác

Khi bộ rễ hoặc cổ rễ bị tổn thương, khả năng hấp thu và vận chuyển nước, dinh dưỡng của cây sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến các biểu hiện bất thường trên phần thân lá:

• Vàng lá sầu riêng: Đây là một trong những triệu chứng sớm và phổ biến nhất. Lá có thể vàng đều từ mép vào trong, hoặc vàng từ các lá già lan dần lên lá non. Màu vàng có thể từ vàng nhạt đến vàng sẫm, tùy thuộc vào tác nhân và mức độ bệnh.
• Héo rũ: Ban đầu cây có thể héo nhẹ vào giữa trưa nắng, sau đó phục hồi vào buổi chiều mát. Khi bệnh nặng hơn, cây sẽ héo ngọn hoặc héo toàn bộ lá một cách đột ngột, lá vẫn còn xanh nhưng mềm oặt rồi khô dần.
• Sinh trưởng còi cọc: Cây sầu riêng con còi cọc, kém phát triển, đọt non không vươn hoặc ra đọt yếu, lá nhỏ, khoảng cách giữa các lá ngắn lại.
• Lá rụng sớm: Các lá già hoặc lá bị vàng có thể rụng hàng loạt, làm cây trở nên xơ xác.
• Chết ngọn hoặc chết nhánh: Một vài cành hoặc ngọn chính có thể bị khô héo và chết dần.

Những triệu chứng này không chỉ đặc trưng cho bệnh thối rễ, lở cổ rễ mà còn có thể do nhiều nguyên nhân khác. Tuy nhiên, khi thấy các dấu hiệu này, bà con cần đặc biệt lưu ý kiểm tra kỹ phần gốc và rễ cây.

2. Triệu chứng điển hình tại vùng cổ rễ (Bệnh lở cổ rễ): Vết nứt, chảy nhựa, vỏ cây đổi màu và mô gỗ bị hoại tử

Đối với bệnh lở cổ rễ sầu riêng con, các triệu chứng thường tập trung ở vùng cổ rễ, nơi tiếp giáp giữa thân cây và mặt đất, hoặc cao hơn một chút trên thân:

• Vết nứt và chảy nhựa (gôm): Ban đầu, trên vỏ cây vùng cổ rễ có thể xuất hiện những vết ướt như ngậm nước, sau đó nứt ra và có dịch nhựa màu hổ phách hoặc nâu đỏ, nâu sẫm chảy ra. Lâu ngày, dịch nhựa này khô lại tạo thành những mảng cứng màu đen bám trên vỏ. Hiện tượng cổ rễ chảy nhựa là một dấu hiệu rất đặc trưng.
• Vỏ cây đổi màu và bị thối: Phần vỏ cây tại vị trí bị bệnh sẽ mềm hơn bình thường, có màu nâu sẫm đến đen. Khi cạo nhẹ lớp vỏ ngoài, có thể thấy phần mô vỏ bên trong và lớp tượng tầng bị thối nhũn, có màu nâu hoặc hồng nhạt (tùy tác nhân nấm), và thường có mùi hôi nhẹ đặc trưng.
• Mô gỗ bị thâm đen: Nếu bệnh đã ăn sâu, khi cạo bỏ lớp vỏ bị bệnh sẽ thấy phần gỗ bên trong cũng bị biến màu, thường là nâu sẫm hoặc đen. Sự hoại tử này làm tắc nghẽn mạch dẫn, khiến cây không thể vận chuyển nước và dinh dưỡng.
• Cây dễ đổ ngã: Khi bệnh nặng, vùng cổ rễ bị thối mục hoàn toàn có thể làm cây bị gãy ngang gốc hoặc dễ dàng đổ ngã khi có gió mạnh.

Việc phát hiện sớm các vết thương ở cổ rễ và xử lý kịp thời là rất quan trọng để ngăn chặn bệnh lan rộng.

3. Biểu hiện nguy hiểm ở bộ rễ (Bệnh thối rễ): Rễ thâm đen, mềm nhũn, dễ tuột vỏ và suy giảm số lượng rễ tơ

Bệnh thối rễ sầu riêng con tấn công trực tiếp vào hệ thống rễ, làm suy giảm nghiêm trọng khả năng hấp thu của cây. Các biểu hiện thường khó phát hiện hơn vì nằm dưới mặt đất, đòi hỏi sự kiểm tra cẩn thận:

• Rễ bị thối đen hoặc nâu: Khi bới nhẹ lớp đất mặt quanh gốc, sẽ thấy các rễ lớn (rễ cọc, rễ ngang) và rễ nhỏ có màu nâu sẫm đến đen, thay vì màu trắng ngà hoặc vàng sáng của rễ khỏe.
• Rễ mềm nhũn, dễ tuột vỏ: Rễ bị bệnh thường mềm nhũn, khi dùng tay bóp nhẹ có thể thấy nước dịch chảy ra. Nếu kéo nhẹ, lớp vỏ rễ rất dễ bị tuột ra khỏi phần lõi gỗ bên trong. Đây là dấu hiệu cho thấy mô rễ đã bị phân hủy.
• Suy giảm số lượng rễ tơ: Rễ tơ (rễ cám), là bộ phận chính hấp thu nước và dinh dưỡng, sẽ bị phá hủy hàng loạt. Cây bị bệnh nặng thường có bộ rễ kém phát triển, rất ít hoặc không còn rễ tơ.
• Rễ có mùi hôi thối: Do quá trình phân hủy của mô rễ dưới tác động của vi sinh vật, vùng đất quanh rễ bị bệnh có thể có mùi hôi khó chịu.

Để kiểm tra tình trạng rễ, bà con nên chọn những cây có biểu hiện nghi ngờ trên lá, sau đó dùng cuốc hoặc xẻng nhỏ nhẹ nhàng đào đất xung quanh vùng gốc, tránh làm đứt rễ khỏe.

4. Phân biệt bệnh thối rễ, lở cổ rễ với các vấn đề sinh lý khác 

Việc chẩn đoán bệnh sầu riêng chính xác là rất quan trọng để có biện pháp xử lý phù hợp. Đôi khi, triệu chứng vàng lá, héo rũ có thể bị nhầm lẫn với các vấn đề sinh lý khác:

• Úng nước tạm thời: Cây cũng có thể bị vàng lá, héo rũ. Tuy nhiên, rễ có thể bị thâm đen nhưng thường không nhũn nát và không có mùi hôi thối đặc trưng như khi bị nấm bệnh tấn công mạnh. Khi đất khô ráo trở lại, cây có thể phục hồi nếu chưa bị nhiễm nấm.
• Thiếu dinh dưỡng:
  • Thiếu đạm: Vàng lá đồng đều, bắt đầu từ lá già, cây sinh trưởng chậm.
  • Thiếu sắt: Vàng thịt lá nhưng gân lá còn xanh, thường xuất hiện ở lá non.
  • Thiếu kẽm: Lá nhỏ, xoăn, khoảng cách lóng ngắn. Trong trường hợp thiếu dinh dưỡng, rễ cây thường không có biểu hiện thối đen, nhũn.
• Ngộ độc phèn (đất chua): Cây sinh trưởng kém, lá có thể bị vàng, mép lá cháy. Rễ thường ngắn, đầu rễ sưng to, có màu nâu đen nhưng không nhũn. Cần kiểm tra pH đất.
• Ngộ độc hữu cơ: Do bón quá nhiều phân hữu cơ chưa hoai mục, đất bị yếm khí, sinh ra khí độc làm rễ bị ngộ độc, đen đầu rễ.

Việc nắm vững các triệu chứng này sẽ giúp bà con đưa ra những quyết định can thiệp nhanh chóng và chính xác nhất.

IV. “Phòng Tuyến Vững Chắc”: Các Biện Pháp Phòng Ngừa Bệnh Thối Rễ, Lở Cổ Rễ Sầu Riêng Con Toàn Diện Và Bền Vững

Bà con mình ơi, ông bà ta vẫn thường nói “phòng bệnh hơn chữa bệnh”. Đối với bệnh thối rễ sầu riêng con và lở cổ rễ sầu riêng con cũng vậy đó ạ! Việc chủ động xây dựng một “phòng tuyến vững chắc” ngay từ đầu sẽ giúp chúng ta giảm thiểu tối đa nguy cơ bệnh tật, tiết kiệm chi phí thuốc men và công sức chăm sóc sau này.

Những biện pháp phòng ngừa này không hề phức tạp đâu, chủ yếu là chúng ta cần chú ý và thực hiện đúng các kỹ thuật canh tác tiên tiến, tạo môi trường sống tốt nhất cho cây sầu riêng con phát triển khỏe mạnh.

1. Chọn giống khỏe mạnh, sạch bệnh và xử lý cây giống đúng kỹ thuật trước khi trồng

Đây là bước khởi đầu vô cùng quan trọng, quyết định rất nhiều đến sức khỏe của vườn cây sau này. Một cây giống sầu riêng tốt, sạch bệnh sẽ có sức đề kháng tự nhiên cao hơn, ít bị nấm bệnh tấn công hơn.

• Tiêu chí chọn giống: Bà con mình nên chọn những cây giống có nguồn gốc rõ ràng, từ các vườn ươm uy tín. Cây phải khỏe mạnh, không có dấu hiệu vàng lá, đốm bệnh, thân thẳng, mắt ghép liền lạc tốt (nếu là cây ghép). Quan trọng nhất là bộ rễ phải phát triển tốt, nhiều rễ tơ, không bị thâm đen hay u cục.
• Xử lý cây giống trước khi trồng: Trước khi đặt cây xuống hố, mình khuyên bà con nên nhúng bầu cây vào dung dịch thuốc phòng nấm (ví dụ như các loại có hoạt chất Metalaxyl, Mancozeb) hoặc các chế phẩm sinh học chứa nấm đối kháng Trichoderma khoảng 15-20 phút. Việc này giúp tiêu diệt các mầm bệnh tiềm ẩn và bảo vệ bộ rễ non nớt trong giai đoạn đầu.

Đầu tư vào cây giống chất lượng và xử lý cẩn thận ban đầu chính là khoản đầu tư khôn ngoan đó bà con ạ!

2. Kỹ thuật làm đất, lên mô và thiết kế hệ thống thoát nước chuẩn mực cho vườn sầu riêng

Đất trồng chính là “ngôi nhà” của cây sầu riêng. Một “ngôi nhà” tốt, thông thoáng, giàu dinh dưỡng sẽ giúp cây khỏe mạnh. Làm đất trồng sầu riêng và lên mô sầu riêng đúng cách là yếu tố then chốt để phòng bệnh thối rễ.

• Cải tạo đất: Đất trồng sầu riêng cần tơi xốp, giàu mùn, pH đất lý tưởng từ 5.5 – 6.5. Trước khi trồng, bà con nên cày xới kỹ, phơi ải đất để diệt mầm bệnh. Nếu đất chua, cần bón vôi để nâng pH. Việc bổ sung nhiều phân hữu cơ hoai mục, phân chuồng đã qua xử lý sẽ giúp cải tạo đất rất tốt, tăng độ phì nhiêu và vi sinh vật có lợi.
• Lên mô trồng: Đối với sầu riêng, nhất là ở những vùng đất thấp hoặc có nguy cơ ngập úng, việc lên mô cao là bắt buộc. Mô nên cao khoảng 0.5 – 0.8m, đường kính mặt mô 0.8 – 1m. Điều này giúp cổ rễ luôn khô ráo, tránh tiếp xúc trực tiếp với nước đọng, hạn chế tối đa nguy cơ lở cổ rễ sầu riêng con.
• Thiết kế hệ thống thoát nước: Vườn sầu riêng cần có hệ thống mương rãnh thoát nước tốt, đảm bảo nước không bị tù đọng sau mưa lớn hoặc sau khi tưới. Mương chính, mương phụ cần được đào hợp lý, có độ dốc để nước dễ dàng lưu thông. Một hệ thống thoát nước vườn sầu riêng hiệu quả là “cứu tinh” cho bộ rễ đó ạ!

Đừng ngại bỏ công sức cho khâu làm đất ban đầu, vì nó sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho cả vườn cây.

3. Quản lý nước tưới khoa học và chế độ dinh dưỡng cân đối, tăng cường sức đề kháng cho cây

Tưới nước cho sầu riêng con và bón phân tưởng chừng đơn giản nhưng lại ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của cây. Tưới đúng cách, bón đủ chất sẽ giúp cây có sức đề kháng cây trồng tốt hơn.

• Quản lý nước tưới:
  • Chỉ tưới khi đất có dấu hiệu khô mặt, không nên tưới quá thường xuyên làm đất luôn sũng nước. Lượng nước tưới vừa đủ ẩm, tránh để nước đọng quanh gốc.
  • Vào mùa mưa, cần chú ý quan sát lượng mưa để điều chỉnh việc tưới bổ sung, tránh thừa nước.
  • Sử dụng nguồn nước sạch để tưới, tránh dùng nước ao tù, kênh rạch bị ô nhiễm có thể chứa mầm bệnh.
• Chế độ dinh dưỡng cân đối:
  • Bón phân cho sầu riêng con cần cân đối giữa đạm, lân, kali và các yếu tố trung, vi lượng. Tránh bón thừa đạm làm cây non yếu, dễ bị nấm bệnh tấn công.
  • Ưu tiên sử dụng phân hữu cơ đã được ủ hoai mục, phân vi sinh. Các loại phân này không chỉ cung cấp dinh dưỡng mà còn giúp cải tạo đất, tăng cường hệ vi sinh vật có lợi, trong đó có nấm đối kháng Trichoderma, giúp ức chế nấm gây bệnh thối rễ.
  • Bón phân đúng thời điểm, đúng liều lượng theo từng giai đoạn phát triển của cây.

Một chế độ “ăn uống” khoa học sẽ giúp cây sầu riêng con của chúng ta luôn khỏe mạnh, ít bệnh tật hơn nhiều.

4. Vệ sinh vườn tược định kỳ, khử trùng dụng cụ và hạn chế tối đa các tác nhân gây vết thương cho rễ và cổ rễ

Giữ gìn vệ sinh vườn sầu riêng cũng quan trọng như giữ gìn vệ sinh nhà cửa vậy đó bà con. Một khu vườn sạch sẽ, thông thoáng sẽ hạn chế rất nhiều nơi trú ẩn và phát triển của mầm bệnh.

• Vệ sinh vườn tược: Thường xuyên thu dọn lá cây rụng, cành khô, quả bệnh đem tiêu hủy. Làm cỏ quanh gốc sạch sẽ, nhưng lưu ý khi làm cỏ bằng cuốc xẻng, tránh gây vết thương cho cây, đặc biệt là vùng gốc và rễ.
• Khử trùng dụng cụ nông nghiệp: Sau khi sử dụng cuốc, xẻng, kéo cắt cành, đặc biệt là khi làm việc với cây bị bệnh, bà con nên khử trùng dụng cụ bằng cồn hoặc dung dịch thuốc sát khuẩn trước khi dùng cho cây khác. Việc này giúp ngăn chặn sự lây lan mầm bệnh trong vườn.
• Hạn chế vết thương: Cẩn thận trong quá trình vận chuyển cây giống, trồng cây, chăm sóc để không làm xây xát, tổn thương phần cổ rễ và rễ cây. Các vết thương hở chính là “cửa ngõ” để nấm bệnh dễ dàng xâm nhập.

Chỉ cần một chút cẩn thận và tỉ mỉ trong những công việc hàng ngày này, chúng ta đã góp phần rất lớn vào việc bảo vệ vườn sầu riêng con yêu quý của mình rồi.

V. Các Loại Thuốc Trị Thối Rễ Sầu Riêng Con, Lở Cổ Rễ và Quy Trình Xử Lý Khi Bệnh Đã Xuất Hiện

Dù chúng ta đã phòng ngừa rất kỹ, nhưng đôi khi do điều kiện thời tiết bất lợi hoặc một vài sơ suất nhỏ, bệnh thối rễ sầu riêng con và lở cổ rễ sầu riêng con vẫn có thể xuất hiện. Lúc này, việc “ra tay cứu chữa” kịp thời và đúng cách là vô cùng cần thiết. Bà con mình đừng quá lo lắng, vẫn có những giải pháp hiệu quả!

Tính đến tháng 5 năm 2025, dựa trên các khuyến cáo của Cục Bảo vệ Thực vật và kinh nghiệm thực tế từ các nhà vườn, chúng ta có những hướng xử lý sau:

1. Nguyên tắc vàng khi phát hiện cây bệnh: Phát hiện sớm, cách ly (nếu có thể) và xử lý kịp thời, tránh lây lan diện rộng

Đây là những bước đầu tiên và quan trọng nhất khi đối mặt với bệnh tật trên cây trồng:

• Phát hiện bệnh sớm: Thường xuyên thăm vườn, quan sát kỹ từng cây, đặc biệt là những cây có biểu hiện bất thường trên lá, thân. Phát hiện sớm giúp việc xử lý dễ dàng và hiệu quả hơn rất nhiều.
• Cách ly cây bệnh (nếu có thể): Nếu bệnh mới chỉ xuất hiện ở một vài cây trong chậu hoặc khu vực nhỏ, việc cách ly chúng ra khỏi những cây khỏe mạnh sẽ giúp hạn chế sự lây lan của mầm bệnh.
• Xử lý bệnh kịp thời: Ngay khi xác định được bệnh, cần tiến hành các biện pháp xử lý ngay, không nên chần chừ vì nấm bệnh có thể phát triển và lây lan rất nhanh, đặc biệt trong điều kiện thuận lợi.
• Kiểm soát lây lan: Hạn chế việc đi lại từ khu vực có cây bệnh sang khu vực cây khỏe. Khử trùng dụng cụ sau khi tiếp xúc với cây bệnh.

“Nhanh một chút, đỡ một đống” – đó là kinh nghiệm xương máu của nhiều nhà vườn khi đối phó với dịch bệnh đó bà con.

2. Biện pháp cơ học và xử lý tại chỗ đối với vùng cổ rễ bị bệnh: Cạo bỏ phần bệnh, vệ sinh và sát trùng vết thương

Đối với bệnh lở cổ rễ sầu riêng con, việc xử lý trực tiếp tại vết bệnh là rất quan trọng:

1. Cạo sạch phần bệnh: Dùng dao sắc đã được khử trùng cẩn thận, cạo nhẹ nhàng toàn bộ phần vỏ và gỗ bị thối đen, biến màu tại vùng cổ rễ. Bà con lưu ý cạo lan ra cả một chút phần vỏ và gỗ còn khỏe mạnh xung quanh vết bệnh (khoảng 0.5 – 1cm) để đảm bảo loại bỏ hết mầm bệnh.
2. Vệ sinh vết thương: Sau khi cạo, thu gom hết phần bệnh đã cạo ra đem tiêu hủy, tránh để lại trong vườn.
3. Sát trùng vết thương cây: Dùng các dung dịch hoặc thuốc đặc trị để quét trực tiếp lên bề mặt vết cạo. Một số lựa chọn phổ biến và hiệu quả:
   • Vôi đặc: Quét một lớp vôi tôi đặc lên vết thương.
   • Thuốc gốc đồng: Các loại thuốc chứa Đồng Oxychloride, Đồng Hydroxide pha sệt rồi quét.
   • Các loại thuốc trị lở cổ rễ sầu riêng con chuyên dụng có bán trên thị trường, theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Thao tác này cần sự khéo léo và cẩn thận để không làm tổn thương thêm phần cây khỏe mạnh. Việc này giống như chúng ta “rửa vết thương” cho cây vậy đó.

3. Danh mục các loại thuốc trị thối rễ sầu riêng con (do Phytophthora, Pythium) hiệu quả và hướng dẫn sử dụng an toàn, đúng cách 

Khi bệnh thối rễ sầu riêng con đã tấn công vào bộ rễ, việc sử dụng thuốc hóa học để tưới gốc hoặc phun lên tán lá (nếu thuốc có khả năng lưu dẫn) là cần thiết để kiểm soát sự phát triển của nấm bệnh. Tính đến thời điểm hiện tại (tháng 5, 2025), một số hoạt chất và sản phẩm thương mại sau vẫn cho thấy hiệu quả cao trong việc trị bệnh thối rễ do Phytophthora, Pythium:

• Metalaxyl (Thường kết hợp với Mancozeb, ví dụ trong sản phẩm Ridomil Gold®): Có tính lưu dẫn mạnh, hiệu quả cao với nấm Phytophthora. Dùng để tưới gốc hoặc phun đều lên tán lá.
• Fosetyl Aluminium (Ví dụ trong sản phẩm Aliette®): Cũng có tính lưu dẫn hai chiều, kích thích cây sản sinh chất đề kháng tự nhiên. Dùng tưới gốc hoặc phun.
• Propamocarb (Ví dụ trong sản phẩm Previcur® Energy): Đặc trị nấm Pythium và một số loài Phytophthora. Thường dùng để tưới gốc.
• Dimethomorph (Ví dụ trong sản phẩm Acrobat®): Có tác dụng nội hấp, hiệu quả với nấm Phytophthora.
• Các hợp chất Phosphonate (Potassium Phosphonate): Có tác dụng kích kháng và trực tiếp tiêu diệt nấm bệnh, an toàn cho cây.

Lưu ý khi sử dụng thuốc BVTV:

• Luôn đọc kỹ hướng dẫn của nhà sản xuất về liều lượng, cách pha và thời gian cách ly.
• Tuân thủ nguyên tắc 4 đúng: Đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng nồng độ, đúng cách.
• Mang đầy đủ đồ bảo hộ lao động khi pha và phun thuốc.
• Không phun thuốc khi trời sắp mưa hoặc gió to.
• Nên luân phiên các loại thuốc có hoạt chất khác nhau để tránh hiện tượng nấm kháng thuốc.

Việc dùng thuốc hóa học là giải pháp tình thế, chúng ta không nên lạm dụng bà con nhé!

4. Giải pháp thuốc trị lở cổ rễ sầu riêng con (do Fusarium, Phytophthora) và các chế phẩm đặc hiệu dùng để quét hoặc tưới gốc

Đối với bệnh lở cổ rễ sầu riêng con, ngoài việc cạo sạch vết bệnh như đã hướng dẫn, việc sử dụng các loại thuốc đặc trị để quét lên vết thương hoặc tưới vào gốc cũng rất quan trọng. Một số hoạt chất và sản phẩm hiệu quả bao gồm:

• Thuốc gốc đồng (Đồng Oxychloride, Đồng Hydroxide): Pha sệt để quét trực tiếp lên vết bệnh sau khi cạo.
• Carbendazim, Thiophanate-methyl, Hexaconazole: Các hoạt chất này có phổ tác động rộng, hiệu quả với nấm Fusarium và một số nấm khác. Có thể dùng để pha nước tưới quanh gốc hoặc pha sệt quét lên vết bệnh.
• Các sản phẩm kết hợp Metalaxyl + Mancozeb hoặc Fosetyl Aluminium cũng có thể được dùng để tưới gốc nhằm kiểm soát nấm Phytophthora gây lở cổ rễ.
• Một số thuốc đặc trị quét cổ rễ chuyên dụng có bán trên thị trường cũng cho hiệu quả tốt.

Quan trọng là sau khi xử lý thuốc, bà con cần giữ cho vùng gốc cây luôn thông thoáng, khô ráo, tránh tưới nước trực tiếp vào vết thương trong vài ngày đầu.

5. Tăng cường hiệu quả điều trị và phục hồi cây bằng giải pháp sinh học: Vai trò của Trichoderma spp., Bacillus subtilis và các chế phẩm vi sinh khác

Song song với việc sử dụng thuốc hóa học, việc áp dụng các giải pháp sinh học trị thối rễ sẽ giúp tăng cường hiệu quả điều trị, hỗ trợ cây phục hồi nhanh hơn và quan trọng là cải thiện sức khỏe đất một cách bền vững.

• Nấm đối kháng Trichoderma spp.: Đây là “người bạn vàng” của nhà nông. Trichoderma có khả năng đối kháng mạnh mẽ với các loại nấm gây bệnh trong đất như Phytophthora, Fusarium, Pythium. Bà con nên sử dụng các chế phẩm chứa Trichoderma để bón vào gốc định kỳ, đặc biệt là sau khi xử lý thuốc hóa học khoảng 7-10 ngày (để tránh thuốc hóa học diệt luôn nấm có lợi).
• Vi khuẩn Bacillus subtilis: Cũng là một vi sinh vật có lợi, có khả năng tiết ra các chất kháng sinh ức chế nấm bệnh và kích thích cây sinh trưởng.
• Các chế phẩm vi sinh khác: Nhiều sản phẩm trên thị trường hiện nay có chứa hỗn hợp các vi sinh vật có lợi, acid humic, fulvic giúp cải tạo đất, tăng độ tơi xốp và cung cấp dinh dưỡng dễ tiêu cho cây.

VI. Chăm Sóc Đặc Biệt Giúp Sầu Riêng Con Phục Hồi Nhanh Chóng và Toàn Diện Sau Khi Bị Bệnh Thối Rễ, Lở Cổ Rễ

Sau khi đã xử lý bệnh bằng các biện pháp cơ học và hóa học, cây sầu riêng con thường bị suy yếu đi nhiều. Lúc này, việc chăm sóc sầu riêng bị bệnh với một chế độ đặc biệt sẽ giúp cây nhanh chóng phục hồi, tái tạo bộ rễ và lấy lại sức sinh trưởng.

1. Bổ sung dinh dưỡng hợp lý qua lá và gốc để cây nhanh chóng lại sức, tái tạo hệ thống rễ mới

Khi bộ rễ bị tổn thương, khả năng hấp thu dinh dưỡng qua đất của cây rất hạn chế. Do đó, việc cung cấp dinh dưỡng dễ tiêu qua lá là giải pháp cấp thời và hiệu quả.

• Phun phân bón lá cho sầu riêng: Bà con nên chọn các loại phân bón lá giàu amino acid, vitamin, các nguyên tố trung và vi lượng (như Canxi, Magie, Kẽm, Bo…). Các chất này giúp cây tăng cường quang hợp, nhanh chóng phục hồi các tế bào bị tổn thương và kích thích ra lá non, đọt non mới. Nên phun vào lúc trời mát, tần suất khoảng 7-10 ngày/lần cho đến khi cây có dấu hiệu phục hồi rõ rệt.
• Bón gốc bằng phân hữu cơ vi sinh và NPK dễ tiêu: Khi rễ bắt đầu hồi phục, có thể bón nhẹ các loại phân hữu cơ vi sinh, phân humic acid để cải tạo đất và cung cấp dinh dưỡng từ từ. Kết hợp với một lượng nhỏ phân NPK có hàm lượng lân cao (ví dụ 10-30-10 hoặc DAP) để kích thích sự phát triển của rễ.

Lưu ý là không nên bón phân hóa học liều cao ngay sau khi cây vừa qua cơn bệnh nặng nhé, vì có thể làm “xót” rễ non.

2. Sử dụng các sản phẩm kích thích ra rễ chuyên dùng và các biện pháp hỗ trợ bộ rễ phát triển khỏe mạnh

Bộ rễ là “trái tim” của cây. Sau khi bị bệnh thối rễ, việc kích thích ra rễ sầu riêng mới là ưu tiên hàng đầu.

• Sử dụng thuốc kích rễ sầu riêng: Trên thị trường có nhiều sản phẩm chứa các hoạt chất auxin tự nhiên hoặc tổng hợp (như IBA, NAA ở nồng độ thấp) có tác dụng kích thích cây ra rễ tơ nhanh chóng. Bà con có thể hòa các sản phẩm này với nước để tưới vào gốc theo hướng dẫn.
• Chế phẩm sinh học kích rễ: Một số chế phẩm vi sinh không chỉ chứa nấm đối kháng mà còn có các chủng vi khuẩn có khả năng tiết ra chất kích thích sinh trưởng, giúp rễ phát triển mạnh hơn.
• Giữ đất luôn tơi xốp, thông thoáng: Tạo điều kiện cho rễ non dễ dàng phát triển và hô hấp.

Một bộ rễ mới khỏe mạnh sẽ giúp cây hấp thu nước và dinh dưỡng tốt hơn, từ đó phục hồi toàn diện.

3. Theo dõi sát sao diễn biến của cây sau điều trị và chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa bệnh tái phát hiệu quả

Sau khi cây đã qua cơn nguy kịch, việc theo dõi cây sau bệnh và phòng bệnh tái phát là vô cùng quan trọng. Đừng chủ quan nghĩ rằng cây đã khỏi hẳn nhé!

• Kiểm tra vườn định kỳ: Tiếp tục thăm vườn thường xuyên, quan sát kỹ các dấu hiệu trên cây, đặc biệt là những cây vừa được điều trị.
• Duy trì các biện pháp phòng ngừa: Tiếp tục thực hiện tốt các biện pháp phòng ngừa đã nêu ở Mục IV như quản lý nước tưới, bón phân cân đối, vệ sinh vườn, đặc biệt là việc bổ sung định kỳ nấm đối kháng Trichoderma vào đất.
• Không để đất bị úng nước trở lại: Đây là điều kiện tiên quyết để bệnh không quay trở lại.

Câu Hỏi Thường Gặp Về Bệnh Thối Rễ, Lở Cổ Rễ Sầu Riêng Con

Trong quá trình tư vấn và chia sẻ kinh nghiệm, mình nhận được khá nhiều câu hỏi từ bà con về nhóm bệnh này. Dưới đây là một vài câu hỏi phổ biến nhất:

Tại sao sầu riêng con hay bị thối rễ, lở cổ rễ hơn cây lớn?

• • Trả lời: Sầu riêng con có bộ rễ còn non yếu, sức đề kháng tự nhiên chưa cao bằng cây trưởng thành. Đồng thời, giai đoạn đầu sau khi trồng, cây dễ bị stress do thay đổi môi trường, nếu kỹ thuật trồng và chăm sóc không tốt (ví dụ trồng quá sâu, đất úng nước) sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nấm bệnh tấn công mạnh hơn.

Bón vôi có giúp phòng bệnh thối rễ không?

• • Trả lời: Có bà con ạ. Bón vôi giúp cải tạo đất, nâng pH đất (nếu đất bị chua), khử trùng một phần mầm bệnh trong đất và cung cấp Canxi cho cây. Đất có pH thích hợp sẽ giúp cây khỏe mạnh hơn, rễ phát triển tốt hơn và hạn chế sự phát triển của một số loại nấm gây bệnh ưa môi trường acid. Tuy nhiên, cần bón vôi đúng cách và đúng liều lượng.

Có nên tưới nước thường xuyên cho sầu riêng con bị bệnh không?

• • Trả lời: Khi cây đang bị bệnh thối rễ, lở cổ rễ, việc tưới nước cần hết sức cẩn trọng. Nếu đất đang quá ẩm, tuyệt đối không nên tưới thêm mà cần tìm cách cho đất nhanh khô thoáng. Chỉ tưới khi thấy đất thực sự cần nước và tưới với lượng vừa đủ, tránh để nước đọng quanh gốc.

Nấm Trichoderma có trị được bệnh thối rễ khi cây đã bị nặng không?

• • Trả lời: Nấm Trichoderma chủ yếu có tác dụng phòng ngừa và hỗ trợ phục hồi là chính, bằng cách đối kháng, ức chế sự phát triển của nấm gây bệnh và cải thiện sức khỏe đất. Khi cây đã bị bệnh nặng, Trichoderma đơn thuần có thể không đủ sức để cứu chữa mà cần phải kết hợp với các biện pháp xử lý mạnh hơn như cạo vết bệnh, dùng thuốc hóa học đặc trị. Sau đó, bổ sung Trichoderma sẽ giúp cây phục hồi tốt hơn và ngăn ngừa tái phát.

Sau bao lâu thì có thể bón phân trở lại cho cây sầu riêng bị bệnh đã được xử lý?

• • Trả lời: Sau khi xử lý thuốc khoảng 7-10 ngày và thấy cây có dấu hiệu ngừng phát triển bệnh (vết bệnh khô lại, lá không vàng thêm), bà con có thể bắt đầu bón nhẹ các loại phân dễ tiêu như phân bón lá, phân hữu cơ vi sinh. Tránh bón phân hóa học liều cao ngay lập tức.

Hy vọng những giải đáp này sẽ giúp bà con mình tự tin hơn trong việc chăm sóc vườn sầu riêng nhé!

VII. Kết Luận

Vậy là chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu khá cặn kẽ về bệnh thối rễ sầu riêng con và bệnh lở cổ rễ sầu riêng con – hai trong số những “kẻ thù” đáng gờm nhất của nhà vườn trong giai đoạn kiến thiết. Từ việc nhận diện nguyên nhân, triệu chứng, đến các biện pháp phòng ngừa chủ động và quy trình xử lý kịp thời bằng thuốc trị thối rễ sầu riêng con cũng như các giải pháp sinh học, hy vọng những thông tin này sẽ thực sự hữu ích cho quý bà con.

ECOM – NÔNG NGHIỆP TRI THỨC VƯƠN TẦM THẾ GIỚI

• Địa chỉ: Viện Di Truyền Nông Nghiệp – Hà Nội – Việt Nam
• Hotline: 0336 001 586
• Youtube: Ecom TV
• Fanpage: facebook.com/PhanthuocsinhhocEcom
• Website: Ecomco.vn